تحليل رويكرد تعليمي ابوسعيد ابوالخير بر مبناي نظريه ارتباطات كلامي ياكوبسن

The Analysis of Abosaeed e Abolkheyr’s Didactic Approach towards Verbal Communications on The Basis of Roman Jacobson’s Theory

تامّل در احوال و اقوال مشايخ و بررسي تعامل ميان نظام هدفمند و منسجم خانقاه و جامعه، نشان مي‌دهد كه تزكيه و تعليم مريدان و عامّه مردم بر محور ارزش‌ها و انديشه‌هاي صوفيانه، هدف و رسالت اصلي تصوّف اسلامي بوده است. صوفيان بزرگ براي تحقّق اين هدف، همواره از كلام به عنوان مهمترين وسيله تاثيرگذاري بر مخاطبان خود بهره برده اند. نظر به اهميت اين موضوع، اين پژوهش مي‌كوشد تا اسباب، صور و موجبات اين هنجارگريزي را بيان كند و آن را بر مبناي «فرآيند ارتباط كلامي» رومن ياكوبسن، با تكيه بر ارتباطات كلامي عارف بزرگ قرن پنجم هـ .ق، ابوسعيد ابوالخير تبيين نمايد. بنا بر نتايج اين پژوهش، ابوسعيد ابوالخير اغلب، به هنگام ترويج يا تذكار هنجارهاي اخلاقي، تبيين و تاييد احوال خود يا ديگران و رفع حوايج مادي و معنوي مخاطبان عام و خاص، با استفاده از زبان ادبي و احياناً تمسّك به شگردهايي چون مناظره و بيان سخنان شطح‌آلود و شگفت انگيز، به تكلّم روي ‌آورده است. گزاره‌هاي ارتباط زباني‌اش، بسته به موقعيّت گوينده، مقصد كلام و مقتضاي مخاطب و سخن، به ترتيب بر عناصر مخاطب، رمزگان، موضوع و گوينده استوار است. نقش‌هاي ارتباط كلامي حاصل از تاكيد بر اين عناصر، غالباً تلفيقي از نقش‌هاي ترغيبي، فرازباني، ارجاعي، عاطفي و گاه ادبي است كه در اين ميان به سبب مخاطب محور بودنِ سخنان، نقش ترغيبي و به دليل كد دار بودن گزاره ها و لزوم آگاهي مخاطبان از پس زمينه گزاره هاي كلامي، نقش فرازباني از برجستگي بيشتري برخوردار است.

Thinking about Mashayekh’s biographies and studying the interaction between targeted and coherent system of Monastery (Khanghah) and society indicate that purification and education of devotees and common people based on values and mystical thoughts was the main aim and mission of Islamic Sufism. The great Sufism always have used speech as the most important means effective on their addressee in order to achieve this aim. Considering the importance of the issue, this research tries to clarify means, dimensions, and causes of such a breaking of norms, and explain it on the basis of Roman Jacobson’s theory, i.e. “The process of verbal communication”, and also relied on the verbal communications of Abosaeed e Abolkheyr, the great mystic of fifth century (A.H.). Abosaeed e abolkheyr, according to the outcomes of the research, mainly resorted to expression in order to promote and remind ethical norms, to explain and admit other’s and his spiritual states, and to resolve the needs of his private and general Audiences, by taking advantage of techniques such as using literary