بررسي ويژگي‌هاي تصويري و مضموني نسخه‌هاي خطي مصور دوره ايوبيان

A Study on the Visual and Conceptual Features of the Illustrated Manuscripts of the Ayoubian era

در فاصله سده‌هاي پنجم و اوايل هفتم هجري، سرزمين‌هاي شرق مديترانه دچار آشفتگي سياسي شده بود و حملات صليبيان نيز به اين آشفتگي دامن مي‌زد. با قدرت‌يافتن صلاح‌الدّين ايوبي در نيمه دوم سده ششم اوضاع سياسي تاحدي بهتر شد. دوره ايوبيان، نه‌تنها درزمينه كشورگشايي و دستاوردهاي جنگي، بلكه ازنظر فرهنگي نيز كارآمد بود. آنان راه‌هاي جديدي به دنياي هنر گشودند، ولي حكومتشان بسيار كوتاه بود. ازاين‌رو، دوره ايوبيان بيشتر به‌‌لحاظ داشتن نقشي رابط بين سبك‌هاي سلجوقي و مملوكي اهميت دارد. به‌‌علت ناهماهنگي هنر و سياست در اين دوره هيچ سبك واحدي براي نگارگري خلق نشد. ازجمله نسخه‌هاي مصور باقي‌مانده از دوره ايوبيان نسخه‌اي از كليله و دمنه، مقامات حريري و كتاب مختارالحكم و محاسن الكلم است. اهدافي كه در اين مقاله مدنظر است، آشنايي با ويژگي‌ها و شاخصه‌هاي نگارگري دوره ايوبيان و شناخت مضامين نسخه‌هاي مصور اين دوره از طريق بررسي نگاره‌هاي باقي‌مانده از آن است. روش تحقيق در اين پژوهش توصيفي‌ـ‌تحليلي و گردآوري مطالب به‌روش كتابخانهاي انجام شده است. بررسي سه نسخه مصور اين دوره نشان مي‌دهد كه در اين نسخه‌ها تمام تصاوير در وسط صفحه قرار گرفته و در بالا و پايين آن‌ها نوشته‌هايي از متن كتاب به‌عربي وجود دارد. در برخي از نگاره‌ها حركت و پويايي و زندگي در عناصر تصوير ديده مي‌شود، ولي به‌طوركلي روح حاكم بر تصوير سكون و بي‌تحركي است. درختان و گياهان در اين نگاره گل‌وبرگ‌‌هاي عجيب و ناشناخته دارند و درعين‌حال ازلحاظ بصري ساده و برگرفته از گياهان آن نواحي‌اند. شاخصه آخر استفاده از عناصر نمادگونه براي نشان‌دادن چيزي يا جايي يا حتي مفهومي نظير درخت خرما (نماد حاصلخيزي)، بوته خار (نماد اندوه و گناه)، پرنده دريايي (به‌نشانه وجود آب) و بلبل (به‌نشانه وجود چمنزار) است.

The advent of Salah Al-Din Ayoubi, in the second half of the twelfth century / VI, relieved partly the political turmoil governing the Mediterranean Eastern lands during the eleventh century /V, till the early thirteenth / VII and often intensified with the Crusades’ attacks. Ayoubian were efficient and effective not only in conquests and war achievements but also in cultural services. They opened new ways towards the world of art; however, the period of their soverignety did not last long; and their significance was mostly due to their role in establishing a bond between the Seljuk and Mamluk eras and their distinctive manners of style. In this regard, due to the incoordination between art and politics in this period, no solitary style of painting was shaped. The illustrated manuscripts remaining from Ayoubian era include an edition of “Kalilah wa Dimnah”; or (The fables of Bidpai), Maqamat Al-Hariri and the book entitled: Mokhtar Al-Hikam and Mahasen Al-kalam. Getting accustomed with the features of paintings & recognizing the subject matter of illustrated manuscripts in Ayoubian era, are the main purposes of this essay. The analysis of the three manuscripts of this book reveals that in all works the images are located in the middle of the page amidst Arabic texts. In a number of the paintings, liveliness and vivacity can be traced among the elements of the visual; however, the overall atmospheres of the paintings are still and motionless. The trees and the plants have mysterious leaves and flowers; nonetheless, they bear simple desgins and can be traced back to the local vegetation of the area. The last feature applied is the use of symbolism depicting local features including the date palm a symbol of fertility, a torn bush a symbol of sadness and melancholy, a seagull symbolizing water and the nightingale symbolizing open meadows.