كاربرد عقل در اخلاق؛ بررسي ديدگاه صدرالمتالهين

Application of Reason in Ethics; a critique of Mullā Sadrā’s opinion

عقل نقش زيادي در تنظيم و جهت‌دهي رفتارهاي انسان به سمت ارزش‌ها و فضايل اخلاقي دارد. صدرالمتالهين در ميان انديشه‌هاي فلسفي خود سخناني دارد كه نشان مي‌دهد وي به كاربردهاي عقل در اخلاق توجه داشته و انديشه‌هاي اخلاقي خود را بر عقلانيت بنيان نهاده است. آراي ايشان نسبت به كاركردهاي عقل در اخلاق در سه رويكرد عمده معرفت‌شناختي، انگيزشي و وجودشناختي قابل بررسي است. بر اساس رويكرد معرفت‌شناختي، عقل نظري قادر است تا هم گزاره‌هاي بنيادين نظام اخلاقي را كشف كند و هم صغريات يا جزييات اخلاقي را بر آنها منطبق نمايد. افزون بر اين قادر خواهد بود تا وجوه حُسن و قبح افعال را نيز تشخيص دهد. در رويكرد انگيزشي نيز عقل نظري و عملي در تعامل با يكديگر، با تشخيص صحيح و روشن ساختن نتايج و پيامدهاي فعل، نقش قابل توجهي را در ايجاد شوق و انگيزه و نيز به كارگرفتن قواي محركه در راستاي تحقق بخشيدن به فعل، ايفا مي‌كنند. از حيث وجودشناختي هم، امر به گونه‌اي است كه انسان با انتخاب‌هاي عاقلانه، به خود هويت اخلاقي بخشيده و از اين‌رو، هرچه از سعه عقلاني بيشتري برخوردار گردد اخلاقي‌تر خواهد بود.

Reason plays a significant role in regulating human behaviors and guiding them towards moral virtues. There are some words originating in Mull? Sadr?’s philosophical thoughts showing that he takes notice of the application of reason in ethics and thus basing his moral thoughts on rationality. His thoughts concerning the application of reason in ethics can be studied in terms of his epistemic, motivational and ontological approaches. Based on his epistemic approach, theoretical reason is able to uncover basic statements of a moral system and apply them to specific cases. In addition, it is able to find out what is good and what is bad. In his motivational approach, theoretical and practical reasons can also interact with each other. By distinguishing the right from the wrong and shedding light on the consequences of an action, theoretical reason plays an important role in motivating a moral agent to do an action. Ontologically, the case may be that, by making rational selections, man makes his identity. Thus the more he is rational the more he is moral.