بررسي ساختار معماري دژ‌شهر يا قلعه حسن‌آباد

Evaluation of Dej-Shahr or Hassan Abad Castle Architectural Structure

استان كردستان در منطقه غرب ايران قرار دارد. موقعيت جغرافيايي اين منطقه از ديرباز موجب شده است كه مورد يورش همسايگان غربي ايران از جمله آشوري‌ها قرار گيرد. بنابراين، ساكنان منطقه براي مقابله و حفاظت در برابر دشمنان در دوره‌هايي از تاريخ زيستگاه‌هايي را ايجاد نمودند كه از ساختاري دفاعي و استحكامي برخوردار باشد. با بررسي و مطالعه اين گونه زيستگاه‌ها مي‌توان به ويژگي‌هاي فضايي ـ كالبدي و سازمان‌هاي اجتماعي آن ها دست يافت. يكي از اين نمونه‌ها دژشهر حسن‌آباد در پنج كيلومتري غرب سنندج است كه از آن براي مدت زماني طولاني استفاده شده است. استفاده از اين زيستگاه پس از يورش مغول‌ها در تاريخ ايران توسط واليان محلي اردلان، حايز اهميت است. در اين نوشته سعي شده تا به موقعيت جغرافيايي و توجه در مكان‌يابي، شكل‌گيري، نوع معماري و ساختار شهري، كاركرد و اهميت اين دژشهر در منطقه پرداخته شود. بنابراين، پرسش‌هاي اين پژوهش اين‌گونه قابل طرح است كه آيا كاركرد اين دژشهر يك قلعه نظامي بوده است؟ دوم، آيا ساختار آن با توجه به شرايط جغرافيايي قابل مقايسه با ساختار فضايي ـ كالبدي شهري است؟ بررسي ميداني و بقاياي آثار نشان گر اين است كه اين دژشهر يك قلعه صرفاً نظامي نبوده و در زمان آبادي داراي كهندژ با تالارهاي بزرگ، فضاهاي مسجد و مدرسه و بافتي از خانه‌هاي مردم ساكن در آن بوده است. اين دژشهر براي مدتي مركز ايالت (استان) كردستان بوده است. در نتيجه توافق سليمان‌خان والي اردلان و شاه صفي صفوي، دژشهر حسن‌آباد به همراه سه دژشهر ديگر به نام‌هاي زلم، مريوان و پالنگان تخريب و شهر سنندج به جاي آن ها به عنوان مركز ايالت كردستان در سال 1046 هـ.ق. ساخته شده است. روش تحقيق در اين نوشته توصيفي ـ تاريخي تحليلي است كه بر بنياد بررسي ميداني و مطالعات متون تاريخ محلي و كتابخانه‌اي انجام پذيرفته است

Kurdistan Province is located in western Iran and its geographical position as a corridor has always been routs of attacks by western invaders from the most ancient times including Assyrians. So, Inhabitants of this region to protection against enemies have created defensive fortification structure by which they could protect themselves. Studying and evaluating these habitats can help us to achieve their spatial-physical and social organization features. One of these example is Hasan Abad Dej-Shahr that is located 5 Km from west of Sanandaj city. Use of this complex after Il-khanid (Mongol) assaulting by Ardalan local governors is an important point that should be considered. This paper has been trying to dealing with its geographical situation, locational characteristics, forming, its architectural and urbanism structure, function and its importance in region. By the way, the research question raised by this study include; how the relationship between the fortress and their functions? Is its structure comparable with spatial–physical urban configuration? Filed studies of this complex demonstrated that the fortress functioned not as a defensive structure but indeed because of its most social buildings such as the large halls, mosque and school spaces as well as the residential areas for its inhabitants it seems that it has acted as a Kohandejh during the peace periods. It was center of Kurdistan for a while. According to Soleiman Khan and Shah-Safi, in 1046 AH, this castle with 3 others (Zalm, Marivan and Palangan) were destroyed and was located by the new city of Sanandaj as a center of Kurdistan province.