ماهيت احكام امضايي (از رهگذر بررسي تطبيقي آراي مرحوم محقق اصفهاني و امام خميني)

The Nature of Ratified Prescripts A comparative investigation on the comments of the Late Ayatullah Gharavi Esfahani(RH) and Imam Khomeini(RH)

احكام امضايي آن دسته از احكام شرعي‌اند كه پيش از ظهور اسلام در ميان عرف در جريان بوده‌اند و اسلام نيز در مواجهه با آنها يا بدون هيچ تغييري و يا با اعمال اصلاحاتي آنها را پذيرفته و امضا كرده است. با توجه به اينكه عرف عرب زمان تشريع، پايه اصلي اين دسته از احكام بوده‌اند، اين پرسش اساسي پيش مي‌آيد كه آيا با اينكه بسياري از عرفيات مزبور از ميان رفته‌اند يا در بسياري اقوام ديگر جاري نيستند، مي‌توان گفت اين احكام از فعليت افتاده‌اند يا از فعليت‌افتادن اين احكام تابع از ميان‌رفتن عرف آن زمان نيست؟ پاسخ در مواردي كه عرف جز موضوع بوده، مشخص است؛ زيرا در اين صورت روشن است كه با از ميان‌رفتن عرف، حكم نيز از فعليت مي‌افتد؛ ولي مشكل در جايي است كه عرف از عناصر قوام‌بخش موضوع نباشد و فقط ظرف تحقق آن بوده باشد؛ زيرا جست‌وجوي پاسخ در اين صورت بستگي به مبناي اتخاذشده در مورد حقيقت امضاي شارع دارد؛ زيرا اگر معتقد باشيم در فرايند امضا هيچ‌گونه اعتباري از سوي شارع صورت نمي‌گيرد و امضاي او فقط اخباري از رضايتش است، با از ميان‌رفتن عرف، حكم نيز از فعليت مي‌افتد؛ ولي اگر معتقد باشيم در فرايند امضاي شارع، اقدام به اعتبار حكمي مماثل و همانند حكم عقلا مي‌كند، با از ميان‌رفتن عرف، حكم از ميان نمي‌رود و از فعليت نمي‌افتد. امام خميني درباره حقيقت امضا به صورت اول و مرحوم آيت‌الله غروي اصفهاني به صورت دوم معتقد است. در اين مقاله ضمن بررسي تطبيقي نظرات اين دو فقيه ژرف‌انديش در عوامل تعيين‌كننده ماهيت حكم امضايي بر نظر مرحوم اصفهاني صحه مي‌گذاريم. اين بررسي تطبيقي خواننده را هرچه بيشتر با حقيقت احكام امضايي آشنا كرده، رابطه شرع و عرف را بهتر به او نشان مي‌دهد.

Ratified prescripts are those divine ones which have been ongoing in the common law since before the advent of Islam. Islam has accepted and confirmed those social conventions either with no changes or by some modifications. Considering the Arab tradition since the early days of Islam has been a basis for these prescripts, the following fundamental question arises: Despite the most of these conventions are obsolete totally or partially among many other nations, can it be said that these prescripts are not practical now or their non-practicality is not subject to the obsolescence of the common law of those times? The response is clear when it comes to the elements of the common law. Because in this case by vanishing of the common law the prescriptions are not practical any more. But the problem is where the common law is not of the constituent element of the case and it has only been a bed for realization. Because looking for a proper answer in this case depends on the decisions based on the lawgiverʹs signature, because if we believe that in the process of endorsement no validity given by the lawgiver and his endorsement is only a mere satisfaction of the case; by vanishing of the common law, the prescripts will not be practical and justified. But if we believe that in the process of endorsement adducing to the validity of analogous prescripts gains its validity from scholarsʹ; the prescripts are not invalidated and are still feasible. Regarding the trueness of endorsement, Imam Khomeini (RH) believed in the first phase and the Late Ayatullah Gharavi Esfahani (RH) believed in the second phase. In this article, in addition to comparative investigation on the comments of these two thoughtful jurisprudents about the elements determining the nature of the ratified prescripts, we authenticate the Late Esfahaniʹs comment. This comparative investigation is going to acquaint the reader with the nature of ratified prescripts the more, and indicates him the relation between the common law and divine law the better.