مطالعه و بررسي نسخه‌هاي خطي قرآن به كتابت بانوان دوره قاجار

Review of Manuscripts Written by Women Duing the Qajar

در بررسي‌هاي تاريخ معاصر ايران در عهد قاجار، نقش زنان در عرصه‌هاي اجتماعي و هنري كمتر مطالعه شده است. دراين‌خصوص، در منابع دست‌اول مطلب چنداني ذكر نشده است، زيرا اكثر تاريخ‌نويسان همت خود را وقف شرح حوادث سياسي يا شيوه زندگي شاهان و رجال ‌كرده و در لابه‌لاي تاليفات خود به‌صورت پراكنده و غيرمستقيم به مسايل اجتماعي و هنري زنان اشاره ‌كرده‌اند. اين مقاله، ضمن بررسي شرايط اجتماعي و زندگي زنان دربار قاجار، فعاليت‌هاي هنري ايشان را به‌ويژه در حوزه كتابت قرآن كريم مطالعه مي‌كند و به معرفي ويژگي‌هاي هنري نسخه‌هاي قرآن كريم مي‌پردازد. مقاله حاضر از نوع تاريخي‌ـ‌‌توصيفي و روش گرد‌آوري اطلاعات آن از نوع اسنادي است. تصاوير مربوط‌به قرآن‌هاي مذكور از موزه‌هاي مربوط‌به كاخ گلستان، كتابخانه ملي ايران، آستان قدس رضوي و آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) فراهم آمده است. نتيجه بررسي نشان مي‌دهد كه، به‌رغم كمبود منابع مكتوب درباره زنان دربار قاجار، نقش آن‌ها در فعاليت‌هاي اجتماعي به‌ويژه مذهبي و هنري محدود نبوده است و در كتابت قرآن كريم و خوشنويسي با توانمندي شايسته آثار نفيسي بر جاي گذاشته‌اند.

One of the subjects that ever thoroughly studied in researches regarding Iran’s temporary art in Qajar era, is women’s role in different aspects of social and artistic life. A woman’s role in original sources written by Qajar historians, was not noted as an independent subject or in a detailed way. This is a result of historians focusing their effort on narrating the political events of the time and the lifestyles of kings and people of authority rather than elucidating the social life of women. Thus they have made various implicit indications of women’s social and artistic life here and there through their compilations. This article studies the Qurans written in fine Naskh font by four anonymous female artists and calligraphers of Qajar royal court who used to write in fine Naskh. Two of these ladies were Fat’halishah’s daughters, named Banoo-Omolsalameh and Zia-alsaltaneh and the other two were from Naser al-Din Shah’s era named Khorshid-Kolah-Khanom and Maryam-banoo Naeeni. The first two have dedicated their Qurans to Fat’halishah and the other two to Naser al-Din Shah. This article makes an effeor, however small, to study the works of these women and their Qurans which are currently kept at the museums of Golestan Palace, National Library, Hazrat-e Masoomeh’s holy shrine library and Imam Reza’s holy shrine library.