بررسي نقش نيلوفر آبي در هنر ايران باستان و دوران اسلامي

An Investigation of Lotus Design in the Art of Ancient Iran and Islamic Era

نيلوفر، از آن‌دست گياهاني است كه در آيين و اديان مختلف توجه بسياري را به‌خود معطوف كرده‌است. اين گياه در رويكردهاي اسطوره‌اي و نمادين با مفاهيمي چون رويش، زايش و باروري مرتبط است. بنابر آنچه بيان‌شد، بررسي نماد نيلوفر در نگاره‌هاي دوران هخامنشي و ساساني و بازتاب آن در هنر دوره اسلامي، موضوعي است كه براي مقاله پيش‌رو در?نظر گرفته شده‌است. براي محقق‌ساختن چنين موضوعي كه هدف اين پژوهش نيز به‌شمارمي‌رود، جايگاه نماد نيلوفر در تمدن‌ ايران باستان و اسطوره‌هاي مرتبط با آن در اديان ايران باستان و همچنين ارتباط اين نماد با گل شاه‌عباسي، تحليل شده‌است. بر?اين مبنا، پرسش‌هاي قابل طرح در تحقيق حاضر بدين قرار است كه برچه مبنايي مي‌توا‌ن نيلوفر را نماد آفرينش و باروري در ايران باستان دانست و ارتباط آن را با آب توجيه‌كرد. ديگر اينكه چگونه پس از ظهور اسلام گل نيلوفر به عرصه هنر اسلامي راه‌يافت. روش تحقيق به‌كاررفته در اين مقاله، توصيفي- تطبيقي و يافته‌اندوزي آن هم به شيوه كتابخانه‌اي است. براين اساس، جايگاه نماد نيلوفر در اسطوره‌هاي ايراني با هدف روشن‌ساختن جنبه كهن?الگويي آن مطرح‌مي‌شود كه ازطريق اين بررسي، مفاهيم نهفته در پس اين نقش‌مايه و ارتباط آن با نمادهاي وابسته بيان‌مي‌شود. پس از بررسي‌هاي صورت‌گرفته آنچه به‌عنوان يافته اصلي اين پژوهش قابل طرح است، بيان اين نكته است كه نقش نيلوفر همانند ساير هنرهاي كاربردي و تجسمي داراي يك روند تحول و سير تكاملي در طول دوره‌هاي مختلف باستان به‌ويژه دوره اسلامي بوده‌است آن‌گونه‌كه سير تحول نقش اين گل، تحول آن را از يك هنر آييني به يك هنر كاربردي نشان‌مي‌دهد.

Lotus is one of the plants which has drawn attention to itself in many religions and creeds. From symbolic and mythical aspects, lotus conveys meanings like growth, birth and fertility. Studying lotus as a symbol in Achaemenian and Sassanian designs and its reflection in the arts of Islamic era is the aim of this article. Thus, to do this research, the place of this symbol in ancient Persia’s civilization and also its related myths in ancient Persia’s religions as well as its relation with Shah Abbasi flower have been analyzed. The primary questions of this study are as following: On what basis can lotus be considered as the symbol of creation and fertility in ancient Iran and its relation to water be justified? How did lotus enter into the context of Islamic art after the emergence of Islam? Considering that the method of research in this paper is descriptive-comparative and data collection is based on library method, we discuss the place of lotus in Persian myths in order to find an archetype and thus we can clarify the embedded meaning within this symbol and its relation with related symbols. The main result of this research is that lotus design, like other applied and visual arts, has a process of change and evolution through different ancient eras, especially in Islamic era, so that evolution of this flower design represents its transformation from a ritual art to an applied art.