بررسي سير دگرگوني بازنمايي زباني مذهب در آثار محسن مخملباف

A Study of Transformation of Linguistic Representation of Religion in the Works of Mohsen Makhmalbaf

اين پژوهش سير دگرگوني بازنمايي زباني مذهب را در 41 نمايش­نامه و فيلم­نامه از آثار محسن مخملباف بررســي مـي­كند تا تغيير نگرش مذهبي نويسنده به­ عنوان عضوي از جامعه فرهنگي ايران در طول سال­ هاي بعد از انقلاب مشخص شود. فرانقش انديشگاني و نام­گذاري هليدي، غيريت­سازي، مربع ايديولوژيك فان­ديك، چندصدايي باختين، بينامتنيت كريستوا و ارزش­ هاي واژگاني فركلاف، نظريه­ ها و ابزارهاي تحليلي­ اين پژوهش است. ابتدا آثار مورد نظر به لحاظ مضموني دسته­ بندي و سپس تحليل شد. مخملباف در دوره­ هاي ابتدايي، به تبيين مباني ديني و به­ ويژه اســلام مي­ پردازد و به اسلام در برابر كمونيسم و غرب برتري مي­ بخشد. سپس به مساله فقر و نابساماني­ هاي سياسي-اجتماعي ايران بعد از انقلاب مي­ رسد. اولين بار در سال 1368 است كه عشق وارد آثار مخملباف مي­ شود و درست از همين دوره است كه او به تدريج از جانبداري از قطبي خاص فاصله مي­ گيرد و به سمت چندصدايي مي­رود. كم­ كم مذهب جنبه فرعي پيدا مي­كند تا جايي كه او ديگر هيچ تاكيدي بر دينداري و به­ ويژه دين اسلام ندارد و در عوض به امور اخلاقي اشاره مي­كند. بعد از آن، مخملباف با كمي فاصله­ گرفتن از دين، يك جنبه انحرافي آن يعني تعصب را نكوهش مي­ كند. در پايان، او به فلسفه عشق و زندگي مي­ رسد. شخصيت­ هاي اين دوره، در وجود خدا شك دارند و شايد از دريچـه تجربه­ هاي معنوي جديد در جست­وجوي حقيقت­ اند.

In this essay, we study transformation of linguistic representation of religion in 41 scripts of Mohsen Makhmalbaf, in order to show changes in beliefs of the author during the years after the Islamic revolution. Ideational metafunction and naming of Halliday, ideological square of van Dijk, polyphony of Bakhtin, intertextuality of Kristeva and lexical values of Fairclough are the theories and the analytical instruments of this project. At the first periods, Makhmalbaf expresses principles of Islam, and Islam is given preference to communism and the west. Then he represents social and political problems of Iran after the revolution. Love is inserted in his scripts in 1368 and he gradually puts away supporting a special pole. Religion gradually becomes marginal and in return he comes to morals. Finally he reaches philosophy of love and life, Characters who are not sure about God and are searching for the reality through new spiritual experiences.