بررسي گردش دام در مرتع با استفاده از روشهاي ارزيابي چند معياره مكاني (SMCE) در محيط GIS (مطالعه موردي منطقه جاشلوبار سمنان)

Investigation on livestock distribution in rangeland using spatial multi-criteria evaluation methods

چگونگي پراكنش دام در مرتع يكي از اصول مهم مرتع‌‌داري و جلوگيري از تخريب مرتع مي‌باشد. هميشه فشار چرا در مرتع به‌‌دليل دام مازاد نبوده بلكه پراكنش نامناسب دام در مرتع نيز ازجمله دلايل اصلي ديگر است. بنابراين مي‌‌توان با حركت دادن درست دام بوسيله چوپانان با تجربه كه اصول سيستم شباني را خوب مي‌دانند موجب استفاده بهينه از مرتع شد. گرچه عوامل متعددي بر پراكنش دام در مرتع موثرند، اما با توجه به بررسيهاي بعمل‌‌آمده و با توجه به مطالعات انجام شده و مرور منابع، تحقيق چهار عامل فاصله از منابع آبي، شيب، كيفيت پوشش گياهي و جهت جغرافيايي به‌‌عنوان عامل‌‌هاي موثر انتخاب شدند. در اين تحقيق از روش آناليز ارزيابي چندمعياره مكاني (SMCE) در محيط GIS استفاده شد تا مناسبترين مناطق براي چراي دام (گوسفند) تعيين گردد. مرتع سفيددشت از زيرحوضه جاشلوبار در شهرستان سمنان براي انجام اين تحقيق انتخاب شد. پس از تعيين عامل‌‌هاي موثر و آماده‌‌سازي لايه‌‌ها در محيط GIS، استانداردسازي لايه‌هاي اطلاعاتي به روش فازي به توليد لايه‌‌هاي فازي منجر شد تا كليه لايه‌‌هاي اطلاعاتي در محدوده صفر و يك قرار گيرند و بدون واحد شوند تا امكان مقايسه آنها فراهم آيد. مرحله سوم وزن‌‌دهي يا اهميت‌‌گذاري تاثير هر عامل بود كه با استفاده از روش مقايسه زوجي مشخص گرديد. در مرحله آخر نيز نقشه نهايي مطلوبيت مرتع براي چراي دام يا مناطق مناسب براي حركت دام در مرتع به روش WLC تهيه گرديد؛ سپس با ثبت حركت دام در مرتع توسط GPS و مقايسه آن با نقشه نهايي در ماههاي فصل چرا نتيجه‌‌گيري شد كه پراكنش دام در مرتع توسط چوپان بدرستي انجام شده و تنها به‌‌دليل شكل حوضه و وجود تنها منبع آبي در منطقه دام از تمام مرتع استفاده نكرده است. واژه‌‌هاي كليدي: پراكنش چراي دام، رفتار چرايي، ارزيابي چندمعياره مكاني، سامانه اطلاعات جغرافيايي، مرتع

Spatial distribution of livestock grazing is an important issue in range management as it affects land degradation. The reason of increased grazing pressure is not always the number of livestock. Inappropriate grazing distribution may also lead to such a pressure. Therefore, livestock movement by experienced shepherds who know the principal of pastureʹs system leads to optimum use of rangeland resources. Although, many factors may be important to define a grazing distribution, after reviewing the literatures, four factors including slope, water resources, quality of vegetation and aspect were selected as the main criteria to define the spatial distribution of livestock in this study. Spatial multi criteria evaluation (SMCE) method was used in a GIS environment to model the suitability of rangeland for grazing over the study area of Sefid-dasht range in Jashlobar basin, Semnan, Iran. For each selected factor, a GIS layer was prepared, and then, standardized in a Fuzzy scale, ranged between 0 and 1. The importance of each factor was calculated using the pairwise comparison method. The rangeland suitability for livestock grazing and movement was, then, calculated using a weighted linear combination (WLC) method. Comparing this map with the GPS records of livestock movement during the grazing season showed that the livestock movement was compatible with the suitability patterns resulted from this study. The results showed that the shepherds had the optimum use of rangeland resources. It was also concluded that the basin shape as well as the water resources were the constraints to use of rangeland resources by livestock. Key words: Livestock grazing distribution, grazing behavior, Spatial Multi Criteria Evaluation, GIS, rangeland