مباني منطقي طراحي سيستم خط‌مشي‌گذاري دولتي براي تحقق عدالت حق‌مدار (براساس نهج‌البلاغه)

• The Logical Principles of Designing Public Policy Making System to Achieve Truth-Oriented Justice

اين مقاله حاصل پژوهشي است كه با عنوان «طراحي سيستم خط‌مشي‌گذاري دولتي براي تحقق ‌عدالت ‌اجتماعي،‌ بر مبناي‌ مدل حكومت‌ حق‌مدار علوي ‌در نهج‌البلاغه» انجام‌ ‌پذيرفته ‌است. در اين پژوهش، پنج فرضيه مدنظر قرار گرفته‌اند كه بر «ويژگي‌هاي اهداف»، «نحوه تدوين دستور كارها و شكل‌دهي به خط‌مشي‌ها»، «ماهيت روش‌ها و رويه‌هاي اجرايي»، و «نحوه ارزيابي سيستم خط‌مشي‌گذاري حق‌مدار» دلالت دارند؛ ضمن اين‌كه‌ در فرضيه پنجم بر «حساسيت اعضاي جامعه به حق‌طلبي و عدل‌پذيري»، به مثابه يكي از عوامل بسيار مهم موثر بر استقرار و پايداري حكومت عدل تاكيد شده است؛ زيرا پيامد نهايي فعاليت هر سيستم خط‌مشي‌گذاري در جامعه ارزيابي مي‌شود و اعضاي جامعه از مهم‌ترين عوامل موثر بر استمرار فعاليت سيستم حكومتي حق‌مدار محسوب مي‌شوند. در اين تحقيق، علاوه بر تحليل محتواي مباحث مربوط به عدالت در نهج‌البلاغه، از روش تحليل منطقي، براي استخراج اصول منطقي مبنايي معرف عدالت حق‌مدار استفاده شده است. حاصل كار، دستيابي به مجموعه‌اي از اصول و مباني منطقي است كه مي‌توان ويژگي‌هاي اصلي سيستم خط‌مشي‌گذاري حق‌مدار را برمبناي آن تعريف كرد. اگرچه اين تحقيق بر مبناي متن نهج‌البلاغه انجام‌ شده، اما رويكرد ايديولوژيك نداشته‌و با رويكرد علمي كمال‌جويانه، در صدد دستيابي به متقن‌ترين و منقح‌ترين وجوه معرف عدالت حق‌مدار بوده است. از اين‌رو، در جريان آن از روش تحليل منطقي استفاده شده است؛ روشي كه قابليت دارد براي تحليل هر متني مورد استفاده قرار گيرد و اگر اين كار با نهج‌البلاغه انجام‌ شده، توفيق محقق بوده كه به يكي از بهترين و غني‌ترين منابع معرف عدالت حق‌مدار دست يافته است. حاصل كار، تدوين نظام منطقي نهايي است كه بر پنج اصل توحيد، برابري مبتني بر يكساني در خلقت، آزادي و اختيار ناشي از همانندي در خلقت، تناسب حق و تكليف،و تسهيل كمال‌گرايي بنيان نهاده شد و با استناد به نهج‌البلاغه، نوزده قضيه از اصول فوق استنباط گرديد كه با تشريح برخي ابعاد نظريه عدالت حق‌مدار، امكان تعيين شاخص‌هاي غالب طراحي سيستم را فراهم مي‌آورند. براساس اين پنج اصل و قضاياي استنباط شده از آن‌ها، عدالت آميزه‌اي از برابري و آزادي است كه بر پايه توحيد و اعتقاد به يكساني خلقت، ثبات يافته، با تاكيد بر ضرورت تناسب حق و تكليف پويا و منعطف گشته، با معطوف شدن به كمال‌گرايي جهت مي‌يابد. بنابراين آموزه حق‌مدار، تحقق عدالت را مستلزم تمهيد شرايط دستيابي همه آحاد جامعه به حق خود در برخورداري از امنيت كامل، رفاه نسبي، و آگاهي كافي مي‌داند.

This article demonstrates a part of findings of a research that has been designed with the intention of determining the characteristics of the desired public policy making system for achieving social justice. To begin with, James P. Sterbaʹs categorization of alternative political perspectives to justice is reviewed and then "truth – oriented" justice is studied. To reach a precise and scholarly definition, "logical analysis method" was used. One of the richest available sources to define the dimensions of truth-oriented justice in the political, economic, and cultural arenas of social life, named Nahjolbalagha, was selected. Thereafter a set of logical and rational statements that introduce the logical principles of truth-oriented justice was extracted. Referring to the scholars and experts in related fields, the statements were edited and the final logical system was designed based on finalized system. This system seems to be in accordance with Imam Aliʹs viewpoints as a person whoʹs attempt to implement justice, has made his name identical to "fairness and justice"; and his governmental procedures and practices provided one of the best and the most valuable verbal and behavioral artifacts in relation to truth-oriented justice. According to the findings of this research, Imam Aliʹs logical system of policy making was based on the following five logical principles: "Unification"; "Equality based upon unification"; "Liberty and freewill based upon unification"; "Balance of right and duty" and "Excellence-driven system of creation". Based upon these five logical principles and other findings from Nahjolbalagha, nineteen theorems were inferred which describe the dominant criteria of the truth-oriented policy making system. The truth-oriented justice doctrine, describes justice as a blend of liberty and equality that is resulted from "unification" and "equality and Liberty of humans in creation" and is also flexible due to the principal of balance of right and duty, under different conditions in order to be in harmony with "excellence-driven system of creation". Therefore, the truth-oriented justice doctrine implies that all people take advantage of full security, relative welfare and to be aware of what is going on his / her surrounding.