همساني‌هاي نظري و عملي دو روحاني عصر مشروطه: شيخ ابراهيم زنجاني و ميرزا يحيي دولت‎آبادي

Shaykh Ibrahim Zanjani’s and Mirza Yahya Dowlatabadi’s Similarities in Thought and Practice

ارزيابي تطبيقي يكي از روش‌هاي مهم در پژوهش‌هاي تاريخي است كه در پرتو آن ابعاد گوناگوني از پديدهاي تاريخي آشكار مي‌گردد و امكان شناخت بهتر فراهم مي‎آيد. بر همين اساس، مقاله حاضر مي‌كوشد پاره‌اي از همساني‌هاي نظري و عملي دو شخصيت روحاني عهد مشروطه يعني شيخ ابراهيم زنجاني و يحيي دولت‎آبادي را با روش تطبيقي مورد بررسي قرار دهد. بنابراين، شناخت اين همساني‎ها مسيله اصلي اين مقاله است. دقت در متن انديشه و عملِ اين دو روحاني نشان‎دهنده وجود انبوهي از همساني‎هاست كه با مقايسه آنها مي‌توان هم جنبه‌هاي ناشناخته‌تر انديشه و عمل آنها را برجسته ساخت و هم روند تحول فكري آنها را به سوي انديشه‌هاي متفاوت تبيين نمود. آن دو روحاني در يك دوره زماني متولد شدند، اما با وجود پايگاه طبقاتي متفاوتشان، تحصيلات ديني مشابهي كردند؛ هر دو به محافل روشفكري راه يافتند؛ هر دو به صف مشروطه‎خواهان پيوستند؛ دغدغه‎هاي يكساني پيدا كردند؛ به فعاليت‎هاي مشابهي دست يازيدند؛ آثار مشابهي نوشتند؛ هر دو در سلك روحانيان نوانديش و مدافع تعليم و تربيت نوين درآمدند و به نقد وجوهي از رويه‌هاي رايج پرداختند. اين مسايل بيانگر تاثير فضا و شرايط آن عصر بر شكل‎گيري و تكوين شخصيت فكري و سياسي آنان است.

As an important method used in historical researches, comparative assessment sheds light on different aspects of historical phenomena and, thus, facilitates better understanding. This paper uses this method to study some similarities in thought and practice between two influential clerics of constitutional Iran; Shaykh Ibrahim Zanjani and Mirza Yahya Dowlatabadi. A closer look at their though and practice reveals that there are lots of similarities between the two: they were born in the same period of time, received similar religious education, joined intellectual circles, joined the constitutionalists, had similar concerns, were involved in similar activities, wrote similar works, supported modern education, and even criticized the dominant religion of their time and its agents. These demonstrate that the climate of thinking and conditions of time had a great impact on their intellectual and political character.