بازسازي سيرِ سه مرحله اي مبحث عليّت در حكمت متعاليه

(Reconstruction of the Three-level Explanation of “Causality” in Transcendent Philosophy (Al-Hikmat al-Muta’āliah

روش فلسفه نگاري ملاصدرا به گونه اي است كه در هر مسيله فلسفي، از سه منظر و متناسب با سه مرحله، نظريات خود را مطرح كرده است. تطبيقِ اين الگو از روشِ صدرا با آنچه وي در باب عليّت ارايه كرده،در اين مقاله مطمح نظر است. حاصل آن كه از نظر صدرا، متناسب با مرحله اوّل و با نگاه ماهوي، در خلال ارتباط علّي بين علّت و معلول، دو موجود في نفسه را مي يابيم كه يكي به ديگري وجود مي-بخشد. در اين مرحله، او نحوهتحقّق معاليل را از سنخ «وجود رابطي» معرفي كرده؛ يعني برايِ معاليل، تحقّق في نفسه قايل است. اما در مرحله دوم شاهد هستيم كه صدرا، نحوه تحقّق معاليل را از سنخ «وجود رابط» دانسته؛يعني در اين مرحله، تحقّق في نفسه را از معاليل نفي كرده است، و اين نشان از تفاوت مرحله دوم با مرحله اوّل دارد. نهايتاً در يك موضع گيريِ متفاوت در مرحله سوم بحث، پس از كنكاش در نحوه تحقّق معاليل، ملاصدرا به اين نتيجه دست يافته كه به جاي استفاده از اصطلاح«عليّت»، بايد از اصطلاح «تشان» استفاده كرد؛زيرا اساساً هيچ نحوه از دوگانگي ـ كه در علّت و معلول بودن اشيا مفروض است ـ در رابطه ميان واجب الوجود بالذات و ممكنالوجود بالذات در ميان نيست.

Mull?Sadr? considers every important issue in philosophy from three aspects and in three levels. In this paper, we want to know if he has done so in the subject of causality. The outcome, according to Mull?Sadr?, in the first level is that we face with two being-in-itself, one of which (cause) creates the other (effect). In this level, he introduces “effect” as the connector existence (vuj?d-i-r?bit?). This identification implies that the cause and the effect are both being-in-itself. In the second level, Mull?Sadr? introduces them as connected existence (vuj?d-i-r?bit). This nomination means in this stage that he has negated the “effect” to be a being-in-itself and this would differ from what was accepted in the first step. Finally, in a different view in the third level, in the course of probing into their quality, he asserts that they are merely modes (Sha’n) of existence. So we could not name them “caused”, since when we know things as "causes" and "effects", it is not taken any duality for granted.