بررسي محتوا و ساختار «ترسّل اسفزاري»

An Investigation of Content and Structure of Esfazari Epistolary

يكي از بزرگان دوره تيموري معين الدّين محمّد زمجي اسفزاري هروي، منشي، شاعر، خوشنويس و مورّخ مشهور است، كه از او آثاري برجسته به جا مانده است. از تاليفات اين نويسنده دوره تيموري تنها كتاب روضات الجنات في اوصاف مدينه هرات به چاپ رسيده و ساير آثار او در غبار زمان به دست فراموشي سپرده شده است. از آثار شايان توجه او «ترسّل» است. اين اثر مشتمل برمقدمه، چهار منشا و يك خاتمه است و از جمله آثاري است كه از همان زمان تاليف و در عصر خود مولّف به شهرت و قبول عام رسيده، در ابتداي اثر نويسنده باختصار به بيان مباني و موازين نظري ترسل و كتابت مي پردازد و در ادامه نامه‌هايي را كه در طول دوران دبيري‌اش از جانب سلطان حسين بايقرا به رشته تحرير در آورده، مي آورد. انواع گوناگوني از نامه‌هاي رسمي و غير رسمي در اثر آمده كه مي‌توان به گونه‌هاي زير اشاره نمود: امثله، مناشير، فرمان‌ها، نشان‌ها، سلطانيات، اخوانيات، عرضه داشت‌ها، اجوبه و.... اسفزاري كوشيده كه اثر وي هم جامع مكتوبات عصر تيموري باشد و هم اينكه نمونه و الگويي براي كاتبان به دست دهد و شايد به همين علّت باشد كه «ترسّل» از قبول عام برخوردار شده است. سبك اثر فنّي و مصنوع است و ساختارهاي مكاتيب «ترسّل» شباهت بسياري به ساختارهاي رايج در ميان ساير مترسّلان دوره تيموري و پيش از او دارد، جز آنكه برخي نمونه مكتوبات مانند كتابه، وقفنامه، مقدمه‌نويسي، قبر نوشته، تسليت نامه، اسيله و... در اين اثر به چشم مي آيد كه باعث شده اين اثر صرفاً در برگيرنده مكاتيب حكومتي چون نشان ها، منشورها و سلطانيات نباشد؛ چيزي كه در ميان آثار معاصران اسفزاري چندان مسبوق به سابقه نيست. نگارندگان مقاله حاضر برآنند تا ضمن معرفي محتوايي اثر اسفزاري، به بيان نظرات او در باب كتابت و دبيري و بررسي ويژگي‌هاي ساختاري اثر بپردازند.

One of the great figures of Timurid period is Moin-al-Din Mohammad Zamji Esfazari Heravi, the famous letter-writer, poet, calligrapher and historian of whom a number of works have remained. The only published work of this writer is the book Rozat al-Janat fi Osaf Madina Harat and his other works have been forgotten throughout time. One of his outstanding works is Tarassol. This work consists of an introduction, four letters and a conclusion and it is one of the works which became famous even in the time of its writer. At the beginning of this work, the writer mentions the theoretical basics of epistolary and letter-writing and then he includes the letters he wrote as a letter-writer on behalf of Sultan Hossein Bayghara. There are various types of formal and informal letters in this work such as: Amsale, Manashir, orders, symbols, Soltaniat, Ekhvaniat, Ojubeh etc, and Esfazari has tried to make his work not only a comprehensive list of letters in Timurid period but also an example for letter-writers and, probably due to this reason, this work became so popular. The style of this work is elaborated and the structure of its letters is very similar to common structures of other epistolaries of Timurid and previous periods. However, there are a number of letters like Ketabeh, Vaghfnameh, introduction, epitaph, As’ale etc, in this work due to which this work does not simply consist of governmental letters like symbols, charters and Soltaniat; something which is absent in the works of Esfazari’s contemporaries. This article tries to introduce the content of Esfazari’s work, state his ideas about letter-writing and investigate structural characteristics of this work.