نقد و تحليل شروح مثنوي درباره زمينه تاريخي و روايي حكايت «نظركردن پيغامبر به اسيران»

Analysis and Criticism of Mathnavi’s Commentaries Regarding the Historical and Narrative Context of the Tale “Nazar Kardane Peighambar be Asiran”

در شروح مثنوي، شارحان در بسياري موارد، نخست زمينه متن (Context) بويژه زمينه تاريخي را كاويدهاند، آن‌گاه به جنبه‌هاي ديگر متن پرداختهاند. ميتوان گفت يكي از دلايل فروزانفر در تاليف قصص مثنوي نيز تبيين چنين زمينهاي بوده است. امّا گاهي اوقات شارحان بي‌توجه به شگردهاي مولوي درباره زمينه متن، هم در تشخيص زمينه تاريخي و هم در شرح متن گمراه و سرگردان شدهاند. بر اين اساس، در پژوهش حاضر، زمينه تاريخي يكي از حكايات مشترك مثنوي و فيه مافيه به نام «نظر كردن پيغامبر به اسيران»، را در شروح گوناگون بررسي كرده و نشان دادهايم. شارحان به دليل بي‌توجهي به شگردها و تصرّفات مولوي به سه گروه تقسيم شدهاند:1)گروهي زمينه تاريخي حكايت را جنگ بدر دانستهاند. 2) گروهي زمينه تاريخي حكايت را غزوه بني نضير و بني قريظه دانستهاند. 3)گروهي هم در اين باره سكوت كردهاند. آن گاه ضمن تحليل نظر شارحان، علل انحراف آنان را در دو موضوع تبيين نمودهايم:1)حكايت مشابه در فيه مافيه 2)ساختار حكايت و خلاقيت مولوي.

In most of the cases, commentators of Mathnavi have first explored the context, especially historical context, and then the other aspects of the text. It can be said that one of the reasons behind compiling the tales of Mathnavi by Foruzanfar was to explain such context. However, not paying attention to the techniques of Molavi with regard to the context, commentators have sometimes made mistakes in recognizing the historical context and explaining the text. On the basis of this, this research investigates the historical context of one of the shared tales of Mathnavi and Fihe Mafih, that is, Nazar Kardane Peighambar be Asiran, and proposes this idea that commentators are divided into three groups due to their negligence of Molavi’s techniques: 1) those who consider the battle of Badr as the historical context of the tale, 2) those who consider the battles of Bani Nazir and Bani Ghorayze as the historical context of that tale, 3) those who are silent on this issue. While analyzing the ideas of commentators, the reasons behind their mistake in two issues are explained: 1) similar tale in Fihe Mafih, 2) the structure of the tale and the creativity of Molavi.