سيري در انديشه سياسي ميرزا فضلعلي‌آقا تبريزي (با تكيه بر مذاكرات دوره اوّل مجلس شوراي ملّي)

(A Review of the Political Thought of Mirza Fazlali Aqa Tabrizi(Based on conversations of the 1st National Consultative Assembly

با شكست ايران در جنگ با روسيه، عدّه‌اي به فكر اصلاحات در ايران افتادند؛ بدين ترتيب در دوره ناصري و ظهور نهضت مشروطه، جامعه شيعي ايران با مفاهيم جديدي مواجه شد كه علما لاجرم مي‌بايست به آن‌ها واكنش نشان مي‌دادند. علما در دو جبهه، به رد يا تاويل توجيهي پرداختند كه تاويلات گروه دومي، شكل‌گيري تفاسير جديدي از طريقه حكومت در عصر غيبت را منجر شد كه پرچمداران آن علمايي نظير آخوند خراساني، علاّمه ناييني و ثقه‌الاسلام تبريزي بودند. در كنار اين علماي نامي، علماي ديگري نيز بودند كه در مجلس اوّل شوراي ملّي به ايفاي نقش پرداختند. يكي از اين علما ميرزا فضلعلي آقا تبريزي بود كه در رويدادهاي مشروطه و منازعات فكري مطرح شده در جريان تصويب متمّم قانون اساسي، به‌خصوص در طرح مشروطه مشروعه، تبيين مفاهيمي چون قانون، تفكيك قوا، آزادي، سلطنت و مساوات ملّت در برابر قانون، كه نتيجه قايل شدن حقوق عمومي براي مردم بود، نقشي فعّال داشت. اين مقاله سعي دارد با استفاده از منابع سندي و كتابخانه‌اي، به‌خصوص با مرجع قرار دادن مذاكرات مجلس، و با روش تحليلي ـ توصيفي، به كاوشي در انديشه سياسي ميرزا فضلعلي تبريزي و برخورد وي با مسايل فكري مطروحه در مجلس اوّل شوراي ملّي بپردازد.