پترولوژي بازالت آلكالن تويره، شاهدي بر ولكانيسم اليگوسن درون صفحه قاره‌اي در شمال‌غرب خرد‌قاره شرق-ايران مركزي، جنوب‌غرب جندق

Petrology of Toveireh alkaline basalt an evidence of within-plate Oligocene volcanism in the northwest of Central-East Iranian Microcontinent, southwest of Jandaq

در شمال‌غرب خرد‌قاره شرق-ايران مركزي (CEIM) در جنوب‌غرب جندق، بازالت آلكالن تويره به سن اليگوسن با امتداد شمال‌غربي-جنوب‌شرقي تا شرقي-غربي رخنمون دارد. اين آلكالي‌بازالت با بافت پورفيريتيك، پويي‌كيليتيك و ميكروليتيك‌پورفيريتيك داراي كاني‌هاي اوليه اليوين (كريسوليت)، كلينوپيروكسن (ديوپسيد-اوژيت)، پلاژيوكلاز (لابرادوريت) و اسپينل و كاني‌هاي ثانويه مگنتيت تيتان‌دار، سرپانتين و زيوليت است. اين بازالت از عناصر آلكالي (Na2O+K2O)، TiO2، LILE Ba)، Cs و (Rb و HFSE Hf)، Nb، Ti و (Zr غني و داراي نسبت بالاي LREE/HREE (La/Yb= 64/9 تا 68/12) است. تركيب شيميايي اين سنگ‌ها بيانگر آن است كه ماگماي سازنده بازالت آلكالن تويره حاصل ذوب بخشي يك گارنت‌لرزوليت كربناته در گوشته آستنوسفري است. موقعيت زميني‌شناسي منطقه نشان مي‌دهد كه فرورانش صفحه اقيانوسي اطراف CEIM در امتداد گسل كوير بزرگ از ترياس تا ايوسن عامل متازوماتيزم كربناته و باروري گوشته شده است. وجود زنوليت و زنوكريست فراوان و بافت‌هاي واكنشي آنها در اين آلكالي‌بازالت بيانگر سرعت بالاي صعود آن است. عملكرد گسل‌هاي كوير بزرگ و تويره در يك رژيم كششي درون صفحه قاره‌اي مي‌تواند عامل ولكانيسم آلكالن اليگوسن در شمال‌غرب CEIM باشد.

In the northwest of the Central-East Iranian Microcontinent (CEIM), southwest of Jandaq, the Toveireh Oligocene alkaline basalt with NW-SE to W-E trend is outcropped. This alkaline basalt with porphyritic, poikilitic and microlithic porphyritic textures have olivine (chrysolite), clinopyroxene (diopside and augite), plagioclase (labradorite) and spinel as primary minerals and titanomagnetite, serpentine and zeolite as secondary phases. The rock in question is enriched in alkalies (Na2O+K2O), TiO2, LILE (Cs, Rb and Ba), HFSE (Ti, Nb, Hf and Zr) with high ratio of LREE/HREE (Light Rare Earth Elements/Heavy Rare Earth Element) (La/Yb=9.64-12.68). The chemical composition of theses rocks indicates that the primary magma of the Toveireh alkaline basalt is produced by partial melting of carbonated garnet lherzolite of asthenospheric mantle. The geological situation of the study area suggests that the subduction of oceanic crust along the Great Kavir Fault from the Triassic to the Eocene caused carbonate metasomatism and mantle enrichment. The presence of abundant xenoliths, xenocrysts and the reaction textures show fast magma rising. The activity of Great Kavir and the Toveireh faults in an extensional system in the NW of CEIM can be accounted for the Oligocene alkaline magmatism.