شاخص هاي صوري شدن معاملات در عملكرد بانكداري بدون ربا در ايران؛ بررسي موردي: تسهيلات اعطايي شعب بانك تجارت مشهد مقدس

Indicators for Superficial Transactions at the Interest-free Banking in Iran (Case Study: Granted Facilities of Tejarat Banks of Mashhad)

با توجه به گذشت حدود سه دهه از اجراي قانون عمليات بانكداري بدون ربا در ايران و پديدار شدن تحولات گسترده در نظام بانكي كشور، اكنون لازم است از دو جنبه انطباق عملكرد نظام بانكداري بدون ربا با مقررات بانكي و اصول و معيارهاي شرعي (از جمله معيارهاي ممنوعيت ربا، اكل مال بالباطل، ضرر و ضرار، غرر و صوري نشدن معاملات) بررسي هاي علمي و تجربي صورت پذيرد. اين مقاله به شناسايي و معرفي شاخص هاي صوري شدن معاملات جهت ارزيابي عملكرد نظام بانكداري بدون ربا مي پردازد و اين امر از آن جهت قابل ملاحظه است كه به نظر مي رسد در حدود سه دهه اخير نحوه عملكرد بانكداري بدون ربا در اعطاي تسهيلات، به صوري شدن روابط و قراردادهاي منعقده بين طرفين معامله (كاركنان نظام بانكي و متقاضيان تسهيلات)، منتهي شده است. بر همين اساس معرفي شاخص هاي كمي و معين جهت نظارت بر امر انطباق فعاليت هاي نظام بانكي با اصول و معيارهاي شرعي ضروري به نظر مي رسد. روش تحقيق با اتكا بر منابع كتابخانه اي، روش توصيفي و تحليل محتوا است و با به كارگيري روش ميداني، شاخص هاي صوري شدن معاملات برآورد مي گردد. فرضيه مقاله اين است كه بيش از نيمي از معاملات شعب بانك تجارت مشهد صوري است. جامعه آماري اين مطالعه تمام قراردادهاي منعقد شده بين شعب بانك تجارت مشهد مقدس و مشتريان در سال 89-1388 مي-باشد و با استفاده از روش نمونه گيري خوشه اي، ??? مشتري كه از بانك تسهيلات دريافت نموده اند، به عنوان نمونه انتخاب شده اند. گرچه اصل قانون عمليات بانكي بدون ربا كاملاً مطابق با شرع مقدس مي باشد ولي نتايج مربوط به برآورد شاخص هاي صوري شدن معاملات نشان مي دهد كه بيش از نيمي از معاملات بانكي در شعب بانك تجارت مشهد صوري است.

Given the lapse of nearly three decades of enforcement of interest-free banking law in Iran and emergence broad developments in the banking system, scientific and empirical researches are necessary to adapting performance of interest-free banking to banking regulations and Shari`a rules and principles. The prohibition of usury, not squander of wealth in vanity, no loss-no hurt, prevention of deceive and non-superficial transactions are some of these rules. This paper deals with identifying and introducing superficial transactions in order to evaluating performance of non-usury banking system. This issue is of great importance since the performance of non-usury banking in granting facilities has resulted in superficial contracts between two transacting parts (bank staff and facility demanders) in three latter decades. Thus, introducing quantitative indicators seems necessary to cope banking system activities with Shari`a criteria and principles. The research method relying library sources is descriptive and content analysis, in which indicators for superficial transactions are estimated using survey study. The hypothesis of this paper is that, more than half of bank transactions at branches of Tejarat Bank of Mashhad are superficial. The statistical population consists of all contracts among branches of Tejarat Bank of Mashhad and bank customers during 2009-2010. Using cluster sampling, a sample with 451 customers, who get bank facilities, was selected. Although the principle of non-interest banking operations fully comply with the holy Shari`a, but the results of the estimation of indicators for superficial transactions indicate that more than half of bank transactions at branches of Tejarat Bank of Mashhad are superficial.