محاسبه و تحليل رابطه مبادله نفت خام در جهان و جايگاه ايران در آن در چهار دهه گذشته

Crude oils terms of trade in the past four decades

مقاله حاضر به بررسي رابطه مبادله جهاني نفت خام، شاخص بي‌ثباتي قيمت آن و جايگاه ايران در بازار جهاني آن مي‌پردازد. برآورد رشد سالانه رابطه مبادله 12 محصول معدني اصلي، نفت خام و محصولات صنعتي ساخته شده از 1970 تا 2010 نشان مي‌دهد كه بالاترين درصد رشد رابطه مبادله مربوط به نفت خام، طلا و محصولات صنعتي ساخته‌شده‌ و پايين‌ترين درصد رشد رابطه مبادله مربوط به تنگستن، آلومينيوم، قلع ‌و روي مي‌باشد. همين‌طور، با بررسي در خصوص بي‌ثباتي قيمتي 12 محصول معدني اصلي‌و نفت خام طي سه دهه اخير از 1981 الي 2010 نتيجه مي‌گيريم كه نفت‌خام همواره بين 5 كالاي معدني اصلي كه داراي بيشترين بي‌ثباتي قيمت بوده، در جايگاه نخست است. هرچند ارزش صادرات نفت خام ايران در چهار دهه گذشته با نوسان شديد رو به افزايش گذاشته است و نوسان شديد و بي‌ثباتي قيمت در بازار جهاني نفت خام و صادرات نفت خام ايران نهادينه شده است. نمودار روند توليد نفت خام ايران و متعاقباً ميزان عرضه صادراتي نفت خام ايران و همين طور نمودار روند قيمت نفت خام ايران‌ و متعاقباً رابطه مبادله قيمتي نفت خام ايران در چهار دهه گذشته تطابق كامل با يكديگر دارند. نظر به سهميه‌بندي توليد نفت خام توسط سازمان اوپك براي كشورهاي عضو آن، باستثناي دهه 1970 كه اوج قدرت انحصاري سازمان اوپك و جايگاه ممتاز ايران در بازار جهاني نفت مشهود است، در سال‌هاي بعد از انقلاب از بازيگري جدي ايران در بازار جهاني نفت خام و متعاقباً از نوسان شديد قيمت تا قبل از سال 2000 به طور معني‌داري كاسته شده است. نظر به اين‌كه از دو متغير ميزان صادرات و توليد نفت خام و همين‌طور از دو متغير شاخص‌قيمت و رابطه‌مبادله قيمتي نفت‌خام، بايستي يكي از آن دو متغير در مدل صادرات نفت خام ايران لحاظ گردد. مطابق رابطه‌كلي به صورت لگاريتمي، با فرض ثبات ساير شرايط با افزايش يك درصد به شاخص رابطه مبادله قيمتي نفت خام، ارزش صادرات 3/1 درصد روبه افزايش مي‌گذارد (كشش قيمتي صادرات نفت خام ايران) و همين طور، با فرض ثبات ساير شرايط با افزايش يك درصد به توليد نفت خام ايران، ارزش صادرات ايران 07/1 درصد روبه افزايش مي‌گذارد و در واقع مطابق مباحث نظري رابطه مثبت، معني‌دار و چشمگيري بين توليد نفت خام ايران‌و رابطه مبادله قيمتي آن با ارزش صادرات نفت خام ايران وجود دارد.