كليدواژه :
شعر آفتابي , شعر مدحي , قزل ارسلان , خاقاني
چكيده فارسي :
در قرن ششم هجري با چهار حوزه ادبي ماورا النهر، خراسان، عراق و آذربايجان روبه روييم كه در مقايسه با حوزه واحد خراسان از گستره و موقعيت متفاوتي برخوردارند. با وجود اين، گستردگي جغرافيا، دوري شاعران از يكديگر و حتي تفاوت لهجه، دليلي براي بي خبري آنان از شعر يكديگر نبوده است؛ بلكه استقبال آنان از اشعار يكديگر، نشان از پيوند و ارتباط عميق ميان آنان دارد. از نمونه اين پيوندها مي توان به مجموعه اشعاري اشاره كرد كه با رديف «آفتاب» سروده شده و به نام «شعر آفتابي» مشهور گشته اند. يكي از مهم ترينِ اين سروده ها از آنِ خاقاني و با مطلع زير است:
اي عارض چو ماه تو را چاكر آفتاب
يك بنده تو ماه سزد، ديگر آفتاب
افزون بر خاقاني، انوري، اثير اخسيكتي، سيف فرغاني، محتشم كاشاني، بيدل، حزين لاهيجي و... از جمله شاعراني به شمار مي روند كه اشعاري با همين وزن، قافيه و رديف دارند. خاقاني اين قصيده را در مدح قزل ارسلان، فرمانرواي آذربايجان سروده است. اهمّيت بررسي اين چكامه، افزون بر پيوند با ديگر اشعاري كه در مدح وي انشاد كرده، در گرو فضاي شعري مشابهي است كه با ديگر اشعار آفتابي شاعران معاصر و متاخر خود دارد. پژوهش حاضر به تبيين و تحليل ده نكته در قصيده آفتابي خاقاني از منظر مقايسه تصاوير و موسيقي شعر، نجوم، اسطوره-شناسي، شرح، تصحيح و ... مي پردازد.
چكيده لاتين :
In the 12th century, we have four literary areas of Transoxania, Khurasan, Iraq and Azerbaijan whose vastness and situation is different compared to the Khurassan area. Despite different geographic areas, neither their distance nor difference of accents was a reason for them not to notice each other. Parody of their poems is a sign of a deep relationship and bond between them. As an instance we can mention a set of poems with a radif (a word repeated in all even verses) of aftab (sunshine) which are well known as “aftabi (sunny) Poems”. One of the main poems of this type belongs to Khaqani, beginning with these statements:
O’ thee, who the sun is a servant of his moon-like face,
A slave of thee should be moon and another should be the sun
In addition to Khaqani, poets like Assir Akhsikati, Anvari, Seyf Faraghani, Hazin Lahiji, Bidel, Mohtasham Kashani, etc. are ones who have poems with the same rhythm, rhyme and radif. Khaqani has written this qasidah to praise Qezel Arsalan, the ruler of Azerbaijan. The importance of studying the qasidah lies in the similar poetical scope of aftabi poems composed by other contemporary and later poets. This paper studies and evaluates ten points in Khaqani’s “aftabi” qasidah in terms of comparing poetical images and music, astronomy, explanation, correction, etc.
