نقش هند در شكل‌گيري روابط سياسي ايران و انگليس در عصر فتحعلي‌شاه قاجار

Role of India in the Formation of Political Relations between Iran and Britain during the Period of Fath Ali Shah Qajar

همزمان با آغاز عصر قاجار رقابت دولت‌هاي اروپايي براي دست‌يابي به منابع ساير كشورها افزايش يافت و ناگزير ايران نيز به دايره سياست هاي جهان كشيده شد. استقرار انگليسي‌ها در هندوستان و توسعه‌طلبي روسيه و فرانسه كه مهمترين رقباي استعماري انگليس بودند، فصل تازه‌اي از روابط ايران و هندوستان را گشود و براي چند دهه شبه قاره هند را به كانون اصلي مناسبات ايران و اروپا تبديل كرد. قرار داشتن ايران در همسايگي هند از يك سو آزمندي روسيه و فرانسه را بر‌انگيخت و آنان را به برقراري مناسبات سياسي با ايران تشويق ‌كرد و از سوي ديگر دولت انگليس را واداشت تا در برابر ايران ديپلماسي فعّال‌تري را در پيش گيرد. قيام مردم هند به رهبري تيپو سلطان عليه انگليسي‌ها و همراهي زمان‌شاه امير افغانستان با اين قيام و تلاش فرانسه براي برانگيختن ايران نسبت به تحولات هندوستان اوضاع سياسي آسياي جنوب غربي را پيچيده‌تر كرد. در اين مقاله جنبه‌هاي مختلف مناسبات ايران با حكومت انگليسي هند مورد بررسي قرار گرفته است.

With the beginning of Qajar period, the competition between European powers for acquiring world resources increased, and inevitably, Iran was also dragged into the political circle of the world. British settlements in India and the expansionist policies of Russia and France (the most important colonial competitors of Britain) opened a new chapter in Indo-Iran relations and for a few decades transformed the Indian sub-continent into the main centre of Iran’s relations with Europe. Iran, situated in the neighborhood of India, augmented the greed of Russia and France on the one hand by encouraging them to establish political relations with Iran, while on the other hand, it convinced the British to pursue a more active diplomacy towards Iran. The revolt of Indian people against the British under the leadership of Tipu Sultan, the support of Afghan Emir, Zaman Shah, for this revolt and the French attempt to instigate Iran in the matter related to the developments in India made the political situation of southwest Asia more complex. In this article various aspects of Iran’s relations with the British government in India have been assessed.