ارزيابي تغييرات ريخت شناسي و ميزان موسيلاژ در توده هاي اسفرزه (Plantago ovata Forsk.) استان گلستان

Evaluation of morphological characteristics and mucilage content of Plantago ovata Forsk. accessions in the Golestan province

چكيده اسفرزه (Plantago ovata Forsk.) از مهمترين گياهان دارويي متعلق به تيره بارهنگ مي باشد. اين گياه در برخي نقاط استان گلستان به صورت خودرو رشد مي يابد و در صنايع دارويي كاربرد زيادي دارد. تحقيق حاضر با هدف مقايسه صفات ريخت-شناسي و ماده موثره موسيلاژ در بين توده هاي مختلف اسفرزه استان گلستان صورت پذيرفت. اين پژوهش در بين 4 توده استان گلستان (قره ماخر، دوزاولوم، اينچه برون و مرتع آرامگاه) بر اساس طرح بلوك هاي كاملاً تصادفي در چهار تكرار انجام شد و براي بررسي صفات ريخت شناسي توده ها (ارتفاع بوته، تعداد و طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، طول برگ) به رويشگاه هاي آنها مراجعه و صفات ثبت شدند. مراحل استخراج موسيلاژ، توزين وزن هزاردانه و اندازه گيري فاكتور تورم نيز در آزمايشگاه مركز تحقيقات گياهان دارويي دانشگاه شاهد انجام شد. نتايج حاصل از تجزيه واريانس نشان داد بين توده هاي مختلف در صفات طول برگ و وزن هزار دانه در سطح احتمال 1 درصد و در صفات تعداد سنبله، طول سنبله و فاكتور تورم در سطح احتمال 5 درصد اختلاف معني‌دار مشاهده شد. تفاوت بين ارتفاع بوته، تعداد دانه در سنبله، ميزان تورم براي هر گرم موسيلاژ و مقدار موسيلاژ در بين توده ها معني دار نبود. به‌طوركلي نتايج نشان داد، بيشترين مقدار موسيلاژ در توده منطقه قره-ماخر با 216/0 گرم مشاهده گرديد و براي صفت فاكتور تورم نيز، بررسي مقايسه ميانگين ها نشان داد بيشترين فاكتور تورم در توده قره ماخر و مرتع آرامگاه با ميزان 25/14 ميلي ليتر بدست آمد. اينچه برون با ميزان 75/13 ميلي ليتر نيز كم ترين فاكتور تورم را دارا بود و به‌طور كلي توده قره ماخر براي تمام صفات به‌عنوان توده برتر معرفي مي‌گردد و مي توان در برنامه هاي اصلاحي از آن بهره برد. واژگان كليدي: استان گلستان، اسفرزه (Plantago ovata Forsk.)، صفات ريخت شناسي، موسيلاژ.

Plantago ovata Forsk. is an important medical plant belonging to plantaginaceae family which has been wild grows and used in many some parts of the Golestan province. This study was performed to compare the morphological charactristics and the mucilage content of 4 accessions of Plantago ovata in Golestan province (Gharemakhr, Douzolom, Incheh boron and Aramgah) based on randomized complete block design with four replications in spring of 2011. Morphological characteristics of accessions (Plant height, spike length, number of grains per spike and leaf length), thousand seed weight weighing and measuring inflation factor were recorded in their habitats and their mucilage extraction were performed at the laboratory of medicinal plants research center in Shahed University. Results showed that the leaf length and thousand seed weight were significantly different at the 1% level and the spike, spike length and inflation factors were significantly different at the 5% level. Differences between plant height, number of grains per spike, inflation per gram mucilage and mucilage content was not significant among the accessions. Generally, results showed that the highest amount of musilage was observed in Gharamakher ecotype (0.216 g) and so the survey of compare means shown that maximum of swell index was obtained in Gharamakher and Aramgah (14.25 ml). The Incheboron ecotype had minimum amount in swell index by 13.75 ml. Gharemakhras region had the top accession is introduced for all traits and it can be used in breeding programs.