تتبّع در اشعار ملاّصدرا از منظر توصيف برخي گروه‌هاي اجتماعي عصر وي

Research into Molla Sadra’s Poems from the Perspective of Some Social Groups in His Era

ملاّصدرا يكي از فيلسوفان بزرگ عصر صفوي است كه صوفيان و دانشمندان صاحب‌قدرت اين روزگار را در قالب آثار مختلف خود توصيف، ترسيم و نقد مي‌كند. وي مانند بسياري از حكما و فلاسفه شيعه در اين دوره، مشربي ذوقي و صوفيانه اتّخاذ مي‌نمايد و در مقام دفاع از تصوّف و ردّ و انكار تشرّع خشك ظاهري و فقهاي منسوب به حكومت برمي‌آيد و با تلفيق و تركيب متناسبي از براهين عقلي و كشف و شهودهاي عرفاني موجد حكمت صدرايي و عرفان فلسفي و تصوّف شيعي مي‌گردد كه بازتاب اين تفكّرات در آثار گوناگون وي ديده مي‌شود. از جمله آثار ذوقي ملاّصدرا كه جلوه‌گاه انديشه‌هاي ناب و متعالي اوست، مجموعه اشعار صوفيانه وي مي‌باشد كه در عين حال، آيينه تمام‌نمايي از روزگار و ابناي زمانه اوست و سرشار است از بُن‌مايه‌هاي كلّي تصوّف با رويكردي جديد كه عبارتست از تركيب تعاليم نظري تصوّف با عرفان عملي و فلسفه. اين پژوهش با بررسي اشعار صوفيانه او به روش تحليل محتوا ضمن استخراج و معرّفي اين موتيف‌هاي صوفيانه،در صدد پاسخ به اين پرسش است كه چگونه ملاّصدرا با به‌كارگيري برخي از موتيف‌ها، اصطلاحات و رمزهاي ادبيّات تصوّف چون عشق، مي و ساقي و خرابات و... در منظومه تداعي‌هاي عارفانه به توصيف برخي از گروه‌هاي اجتماع عصر خويش مي‌پردازد و تا اندازه‌اي، بعضي منش‌ها و كنش‌هاي صوفيان، عالمان، فقيهان و متشرّعان زمانه خويش را باز مي‌نماياند.

Molla Sadra is one of the great philosophers in Safavid era, who describes and criticizes the powerful Sufis and scientists in their different works. Just like many other Shia philosophers in this era, Molla Sadra adopts a Sufism approach. He defends Sufism, rejects tasharruʹ (ʹthe superficial advocates of Shariaʹ), and by combining the rational proofs and mystical intuitions, he creates Sadraean wisdom and contributes to the philosophical mysticism and Shia Sufism. These thoughts are observed in his different works, the most important of which is the collection of his sufistic poems. The poems are a reflection of the foundations in his time and are full of general Sufism themes with a new approach. The new approach is the combination of theoretical sufistic education and practical and philosophical mysticism. This paper analyses his sufistic poems with content analysis method and extracts these sufistic motifs. The paper attempts to find out how Molla Sadra describes some of the social groups in his era by using some common motifs, terms and codes in sufistic literature like love, wine, Saqi, etc., and how he reflects some of the behaviors of sufis, Alims, Faqihs and Motesharrean (ʹauthoritarian clergyʹ) at his time.