مراحل پنج‌گانة شكل‌گيري فلسفة علم در قرن بيستم

The Five-Stage Development of Philosophy of Science in 20th Century

فعالیت‌های اصلی فلسفة علم، به مثابة یكی از شاخه‌های فلسفه، از 1890 در پی تلاش برخی دانشمندان علوم تجربی برای تأسیس مبانی جدید غیر متافیزیكی برای علوم تجربی استقرایی، آغاز شد. نكتة قابل توجه این است كه ماهیت اصلی فلسفة علم، در پنج مرحله شكل گرفته است. هدف اصلی این مقاله این است كه با توصیف مراحل پنج‌گانة مذكور، نحوة شكل‌گیری و تكمیل ماهیت اصلی فلسفة علم را به تصویر بكشد و نتایجی را از آن به دست آورد. این مراحل عبارت‌اند از: 1. مرحلة بالندگی (1890-1918) كه در آن فیزیك نیوتن به وسیلة فیلسوفانی هم‌چون ماخ، پوانكاره، و دوئم چنان بازسازی می‌شود كه امكان مداخلة هرگونه نگاه متافیزیكی در آن را منتفی می‌كند؛ 2. مرحلة بسط (1918-1935) كه در آن پوزیتیویست‌های منطقی با تكیه‌بر سه اصل اساسی خودشان زمینه را برای بازسازی منطقی علم مهیا می‌كنند؛ 3. مرحلة كلاسیك (1935-1970) كه در آن كار بازسازی منطقی علم، از طریق تجدید نظر پوپر و برخی پوزیتیویست‌های منطقی در سه اصل اساسی مرحلة قبلی، تثبیت و تكمیل می‌شود؛ 4. مرحلة تاریخ‌گرایی (1960-1985) كه در آن، تحت تأثیر آرای فایرابند و كوهن، به جای «منطق علم»، «بعد تاریخی علم» مورد توجه قرار می‌گیرد؛ 5. مرحلة مدل‌سازی (1970-2000) كه در آن، با افزایش تمایلات سمانتیكی و پراگماتیكی در علم، عبارت «مدل»، جانشین عبارت «نظریه» می‌شود.

The main activities of Philosophy of science, as a branch of philosophy, has been began since the last decade of 19th century, in the wake of some experimental scientistsʹ attempts to establish new non-metaphysical foundations for inductive empirical sciences. The very notable point is that the nature of philosophy of science has not formed and developed in one, but in five stages. In this paper I will illustrate the five-stage formation and development of philosophy of science in 20th century in order to draw some the results from it. These five stages are: 1. Sprouting stage (1890-1918): the characteristic of this stage is the reconstruction of Newtonian physics by means of Mach’s instrumentalism, Poincare’s conventionalism and Duhem’s modified falsificationism. 2. Evolvement stage (1918-1935): in this stage, three pillars of logical positivism (reductionism, analytic-synthetic distinction, and verificationism) set the stage for logical reconstruction of science. 3. The classical stage (1935-1970): in which the logical reconstruction of science is accomplished by Popper’s and some logical positivist’s revisions of the pillars. 4. The Historicism stage (1960-1985): in this stage, some philosophers, especially Feyerabend and Kuhn based on the history of science, criticize and challenge the main principles of the previous stages. 5. The modelistic stage (1970-2000): in which through increasing the pragmatic and semantic tendencies in science, ‘theory’ is replaced by ‘model’.