تصوير ايران و ايراني در سفرنامۀ ژان شاردن تأملي در انگاره آفريني و كليشه ها در ذهنيت سفرنامه نويس

Iran and Iranian Image in Chardin’s Travel Book with Respeet to his Clichés and Stereotypes

تأمل در تلقی خاص ملتی نسبت به ملت دیگر و تصویرهایی كه هر ملت از دیگری در آثار خود ارائه می دهد، یكی از حوزه های مهم و پرثمر ادبیات تطبیقی است. موضوع این مقاله بررسی‌‏‏‏ سفرنامة ژان شاردن جهانگرد فرانسوی و چشم اندازی است كه وی از ایران عهد صفوی به تصویر می كشد. این مقاله در پنج سطح به خوانش روایت شاردن از فرهنگ و هویت ایرانی پرداخته است: در سطح نخست، خوانش متن با توجه به تضاد و تقابل شناخت شناسانه میان دو هویت «من» و «دیگری» و میان دو موقعیت «شرق» و «غرب» صورت گرفته است. سطح دوم شامل بررسی مسئلة یكسان انگاری «خود» با هویت «دیگری»، سازش پذیری یك جهانگرد و الزاماتی است كه وی در میان ملت «دیگر» ناگزیر باید به آن ها تن دهد. در این سطح همچنین قیاس به مثابة یكی از راه های درك هویت «خود» مورد تحلیل قرار گرفته است. كانون توجه سطح سوم، ساختارهای زبانی و توصیفات متن است. نحوة خوانش روایت شاردن در سطح چهارم، تأكید بر مفهوم انگاره آفرینی و خلق كلیشه ها در ذهنیت سفرنامه نویس است. مبنای تأمل این سطح مسئلة تعدیل، تأیید و یا تشدید پیش فرض های ذهنی جهانگرد در جریان مواجه شدن با واقعیت ها و البته با در نظر گرفتن چارچوب گفتمانی و نظام های كلان برون‌متنی است. توصیف برش های خاصی از واقعیت های پیرامون در روایت شاردن، غلبة انگاره‌هایی مشخص بر سایر انگاره ها و بازسازی هویت «دیگری» به سطح پنجم محول شده است. در نهایت نشان داده شده كه آنچه در روایت شاردن از ایران و ایرانی منعكس شده، تلفیقی از واقعیت های بیرونی، نحوة بینش جهانگرد و پیش فرض های ذهنی او و در سطح كلان تأثیرات تاریخی، فرهنگی، سیاسی و ایدئولوژیكی یا تمایلات سلطه جویانة اروپاییان در یك مقطع تاریخی مشخص است.

The image of a notion in the literary works is considered as one of the most productive areas in comparative literature. In five steps, this paper examines the Chardin’s Travel book and his vision of the Iranian culture and identity relqted to Safavid period: In the first part, we discuss the conception of the Other and express the discrepancy between two reality orders and two spaces. Next step includes the efforts of becoming the same with the Other, obligations of a traveler among other nations and understanding identity through the use of the comparison. Our focus in the third step is on the lexical analysis including adjectivising. In the following step, we examine the creation of the Clichés and stereotypes and also the adjustment, verification and enhancement of traveler’s subjective assumptions made when faced with the reality, relating text to its socio-historical contexts. And in the last step, we consider the descriptions of the certain aspects of reality and show how some of the stereotypes dominate others. Finally, we conclude that the image of Iran and Iranian’s identity in Chardin’s narration is influenced by both the reality, his insights, his subjective assumptions, and the socio-historical context at a particular historical period.