مباني تاريخ‎نگري در انديشه مورّخان شيرازي از سقوط دولت ايلخاني تا پايان تيموريان

Basics of Historical Perspective in Shirazi Historiansʹʹ Thought from the Fall of Ilkhanid Government to the End of Timurids

اين مسيله كه چگونه انديشه مورّخان شيراز از سقوط ايلخانان تا پايان دوره تيموريان به انعكاس ويژگي‌هاي مهم انديشه ديني ـ سياسي يعني انديشه ديني (خلافت‎محوري) و انديشه سرزميني (ايران‎مداري) در پرتو متون تاريخ‎نگارانه پرداخته‎اند، محور مقاله حاضر را تشكيل‎مي‎دهد. روش پژوهش مناسب در ارتباط با مسيله فوق عبارت از تحليل معناكاوانه از درون گزاره‎هاي تاريخي موجود در منابع تاريخ‎نگاري است. دستاورد نهايي در تحليل و ارزيابي مسيله در چند محور قابل طرح است: 1. مورّخان شيرازي در آثار خود «عدالت‎محوري»، «رفع ظلم حاكمان» و «حفظ تماميت ارضي» را اساس انديشه قرارداده‎اند تا در پرتو منابع نوشتاري، ضمن حفظ حيات فرهنگي ايران، به بازتوليد وحدت سرزميني ايران در برابر تهديدات زمانه بپردازند؛ 2. اين مورّخان در آثار خود در خلا به‎وجودآمده ناشي از سقوط مركزيت دارالاسلام (بغداد) به جايگزين‎كردن «نظريه‌ سلطنت» به جاي «خلافت غايب» پرداخته و تمركزگرايي را از طريق تاكيد بر اشتراك ديني به عنوان مبناي تاريخ‎نگاري خود مورد توجه قراردادند؛ 3. در اثر غلبه رويكرد تركيبي ايراني ـ اسلامي، عمده تاريخ در انديشه اين مورّخان توجه و تاكيد بر تاريخ «شاهان و پيامبران» است و بر اين مبنا در صدد مشروعيت‎بخشي به حاكمان محلي هم برآمدند، زيرا وجود آنان براي رفع تهديدات موثر بود و اين كار را به‎رغم منشا غيرايراني حاكمان انجام‎مي‎دادند كه حكومت متمركز هويت‎بخش از هرج‎ومرج و ناامني و بي‎عدالتي بهتر بود؛ 4. در اين مقطع تاريخي، مورّخان شيرازي آگاهانه بر وحدت معنايي واژه‌هاي «سلطان»، «امام»، و «خليفه» تاكيد داشتند و به بازتاب اين مفاهيم در آثار خود پرداختند كه اين امر با توجه به جغرافياي فرهنگي شيراز به مثابه پايگاه مقاومت فرهنگي هويت ايراني در برابر فرهنگ اقوام مهاجم اهميت داشت. مورّخان بر اساس اقتضايات تاريخي زمانه خود به بازتوليد نظام سياسي متمركز به مثابه يكي از مولفه‎هاي سنّتي سازنده هويت ايراني و مبنايي جهت دفع خطرها پرداختند.

The question of how Shirazi historians (from the fall of the Ilkhanid Government to the end of Timurids) have reflected important characteristics of religious-political thought, namely religious thinking (Focus on the originality of the idea of the Caliphate) and the idea of a homeland (Iran-oriented) based on historiographical texts account for the main axis of the present paper. Appropriate research methods in relation to the issue are explanatory analysis in historical statements of historical sources. The final outcome of the assessment may be based on the following: 1) Shiraz historians concentrated on highlighting some historical, political and religious concepts such as "Axis of Justice", "oppression of the rulers" and "territorial integrity", so that in light of written resources, they could reproduce Iranʹs territorial unity against threat strokes, while maintaining cultural life. 2) These historians began to replace "approach the throne" instead of "Caliphate Away" in the position of vacuum that was created by the collapse of the centrality of Islam (Baghdad). As a result, they centralized on these goals by emphasizing religion as the basis and historical factor of social unity in their sources. 3) As a result of the prevalence of the Iranian-Islamic hybrid approach, these historians mainly focused on the history of "Kings and Prophets". On this basis, they began to legitimize local authorities, because their presence was essential to eliminate. They did this despite the non-Iranian roots of the rulers, because centralized government was better than chaos, insecurity, and injustice. 4) At this juncture in history, Shirazi historians highly stressed the unity in the meanings of such words as "sultan", the "Imam" and "Khalifah". They further reflected these concepts in their works. Due to the cultural geography of Shiraz, its importance was like a base for cultural resistance of the Iranian identity against the culture of invading peoples. Based on historical requirements of their own time, these historians set on focusing on the reproduction of the political system as a component of traditional Iranian identity and as a basis to eliminate dangers.