تاثير تعاملات نهاد خلافت و سلطنت در واگرايي دو فرقه اشاعره و حنابله در بغداد عصر سلجوقي (590 ـ 429 ق / 1195 ـ 1038 م)

The effect of caliphate and sultanate`s interactions on the disunion of Asharites and Hanbalites in the Baghdad of Saljuqid age (1038-1195)

هم‌گرايي و واگرايي فرقه‌هاي اسلامي در بغداد عصر سلجوقي، زمينه مناسبي را براي توليد فكر و گاه بحران و تنش فراهم مي‌نمود. در اين بين دو فرقه اشاعره و حنابله نسبت به ساير فِرق و مذاهب اهل سنت، در مسايل فكري و اعتقادي، از اشتراكات بيشتري برخوردار بودند؛ وليكن نبايد از منازعات اين دوفرقه در عهد سلجوقي غافل ماند. اين منازعات كه متاثر از گرايش‌هاي كلامي نظير گرايش حنابله به «تجسيم» و گرايش اشاعره به «تصوف» و «اعتزال» بوده، با رقابت دو نهاد قدرت، يعني خلافت و سلطنت بين سال‌هاي 467 تا 512 ق شدت بيشتري يافت؛ زيرا سلاطين سلجوقي با حمايت از اشاعره و خلافت عباسي با عنايت و توجه خود به حنابله، منازعات اين دو فرقه را به صحنه جنگ و خون‌ريزي كشاندند. در اين پژوهش سعي برآن است تا در خلال بررسي تعامل و تقابل نهاد خلافت و سلطنت در عصر سلجوقي، تاثير هم‌گرايي و واگرايي اين‌دو نهاد قدرت، بر هم‌گرايي و واگرايي اشاعره و حنابله مشخص گردد.

The union and disunion of Muslim sects in the Baghdad of Saljuqid age can be counted as a suitable ground for producing thought and, in some cases, tension and crisis. Among the sects, the Asharites and the Hanbalites, with regard to other Sunni sects, were of more common beliefs and thought; one, however, should not be careless of their disputes during Saljuqid age. These disputes, affected by such theological tendencies as Hanbalite view of corporeality of God and Asharites` being close to mysticism and seclusion, with competition of two systems of power, caliphate and sultanate, in the age of 467-512 were more intensified. The intensification was caused by Saljuqids` protection of Asharites, from one hand and from the other, Abbasids` support of Hanbalites. In this way, their opposition led to bloodshed. In this paper, the author has intended to explain the affection of the two systems of government on union and disunion of the two sects.