نقد و بررسي روند تكامل شخصيت قهرمان در هفت خان رستم و اسفنديار براساس نظريه يونگ

 A Study of the Process of the Development of the Heroes’ Characters in the Seven Adventures of Rostam and Esfandiar in the Light of Jungian Theory

نظريه تكامل شخصيت يونگ با همه اهميتش، در مقايسه با ادبيات فارسي بسيار نوپاست. با‌اين‌حال، از زمان ارايه به‌منزله معيار جديد نقد روان‌شناختي در حوزه ادبيات رونق بسياري يافت. ازطرف ديگر، يكي از مهم‌ترين مضامين ادبيات حماسي فارسي داستان هفت‌خان رستم و همچنين اسفنديار است كه با وجود شهرت و اهميتشان تاكنون ازمنظر روان‌شناسي يونگ هدف نقد قرار نگرفته اند. هدف پژوهش حاضر اعتبارسنجي نظريه مزبور در نقد روان‌شناختي اين دو هفت‌خان به‌مثابه دو روايت گران سنگ ادب فارسي است. ازاين‌منظر، مقاله پيش‌رو تلاش مي‌كند تا با توسل به نظريه تكامل شخصيت يونگ بر اهميت ارتباط موجود ميان مضمون هفت‌خان و مكتب روان‌شناسي يونگ تاكيد ورزد. اين پژوهش به بررسي و تحليل هريك از اركان تشكيل‌دهنده نظريه يونگ، يعني كهن الگوهاي سايه، آنيما، آنيموس، پرسونا و... در هفت‌خان رستم پرداخته و سپس كيفيت وقوع آنها را در هفت‌خان اسفنديار مدنظر قرار مي دهد. براي رسيدن به نتيجه بهتر مفاهيم كليدي هفت‌خان از ديدگاه روان‌شناسي يونگ رمزگشايي شده است. نتيجه تحقيق مشخص كرد كه تمام اركان نظريه يونگ به‌وضوح، ترتيب و در برخي موارد به صورت مكرّر در هفت‌خان رستم ديده مي‌شوند. برخلاف هفت‌خان رستم، اين الگو در هفت‌خان اسفنديار از نظم مشخصي برخوردار نيست و در پاره اي موارد به صورت تلويحي به آن نگريسته شده است. نيز مي توان به فقدان كهن الگوي «آنيموس» در طرحواره هفت‌خان اسفنديار اشاره كرد.

The Jungian evaluation theory has not been fully used as a standard in analyzing the subject of the seven adventures (or Haft Khan) in Shahnameh. The main purpose of this research is to evaluate the psychological theory in the seven adventures of Rostam and of Esfandiar. By using it, we have attempted to find out the hidden aspects of the evolution of the hero’s personality in his adventures and consequently know the nature of the Jungian archetypes in the Persian epic. Therefore, the article tries to find out the relationship between the supreme Persian subject matters and Jungian theory. Moreover, the research has analyzed each of the basic Jungian elements (i.e. archetype, shadow, anima and animus, persona, etc.) in the seven adventures of Rostam and of Esfandiar, and then each of the elementary concepts in the two adventures have been decoded on the basis of the Jungian theory. It is concluded that all of the elements of the theory can be fully seen in the seven adventures of Rostam, repeatedly in some cases. The hero meets all of the Jungian archetypes in his seven adventures, and after winning them, he finally reaches the stage of individuation. On the contrary, the pattern does not have a regular order in the adventures of Esfandiar and there is no a clear reference to the archetype “Animus” in this adventure. Therefore, the seven adventures of Rostam, in comparison to that of Esfandiar, reflects the entire archetypes of Jungian theory.