فرد مدني و فردگرايي فلسفي در فلسفه سياسي مسلمانان

The civil individual and philosophical individualism in the Muslim’s political philosophy

ظاهراً فارابي با نوشتن درحوزه فلسفه سياسي، تدبير المدينه (جامعه) را مد نظر داشته و در مقابل، ابن باجه تدبير المتوحد (فرد) را اساس كار خود قرار داده است؛ به همين دليل، گفته شده كه فارابي، جمع گرا و ابن باجه، فردگرا است. براي فارابي، نقطه عزيمت، مدينه فاضله و براي ابن باجه، نقطه عزيمت، مدينه غيرفاضله است. فارابي و ابن باجه از اين جهت كه نقطه عزيمت بحث و تحليل شان متفاوت است، جدا و بلكه در نقطه مقابل هم قرار مي گيرند، اما بررسي و تحليل محتواي آثارشان، معرف آن است كه هر دو به اصالت فرد، توجه داشته و فردگرا هستند؛ و فردي كه آنها در مقام فاعل شناسا به معرفي آن مي پردازند، دو ويژگي مهم دارد: 1. آنها و همه فيلسوفان مسلمان با تمايزي خواسته و يا ناخواسته، ميان فرد فيلسوف و ديگر افراد جامعه، نوعي فردگرايي فلسفي شديد را دنبال مي كرده اند؛ 2. اين فرد، مدني الطبع نيست. در اين نوشتار، آراي اين دو و تضمّنات سياسي هر كدام مورد بحث قرار خواهد گرفت. هم چنين، به آراي ابن سينا در اين خصوص نيز، اشاره خواهد شد. در واقع فلسفه-ورزي اينان در خصوص فرد و رابطه آن با جامعه، حكايت از سه گزينه گريزناپذير از موضع فرد فلسفي دارد: 1. فدا شدن جامعه براي فرد فلسفي نزد فارابي؛ 2. ابن سينا و خروج فرد فلسفي از جامعه و 3. راي ابن باجه، مبني بر هم زيستي فرد فلسفي با جامعه موجودِ غيرفاضله. آن چه مهم است، اين كه تمايز ميان فرد فلسفي و مدني، پيمودن مسيري به نام دموكراسي را با صعوبت و تامل، مواجه مي كند.

It seems that F?r?bi’s purpose behind writing about political philosophy was Tadb?r al-Mad?na [society]; on the contrary, Ibn-i B?jah’s ideas were based on Tadb?r al-Motevahh?d [individual]. As a result, it is said that F?r?bi is a pluralist but Ibn-i B?jah an individualist. F?r?bi’s starting point is the utopia whereas Ibn-i B?jah’s starting point is non-utopia. Since their starting points of discussion are different, they are considered separate from, or even opposed to, each other. But an evaluation of their works shows that both have an individualistic perspective. The individual they try to introduce has important characteristics. First, F?r?bi, Ibn-i B?jah, and all Muslim philosophers intentionally or unintentionally make a distinction between the individual as a philosopher and other members of the society, thus, believing in a strong philosophical individualism. Second, this individual does not have a social nature. This paper discusses over their ideas and their political implications. Ibn-i S?n?’s ideas in this regard will also be mentioned. In fact, their philosophical attempts in regard with the individual and his relationship with the society represent three inevitable positions about the philosophical individual: society’s being sacrificed for the philosophical individual from F?r?bi’s perspective; the philosophical individual’s exiting society from Ibn-i S?n?’s perspective; and the coexistence of the philosophical individual and the existing non-utopian society from Ibn-i B?jah’s perspective. What is important is that the distinction between the civil and philosophical individual makes it difficult to walk in the way of democracy.