تجزيه ژنتيكي صفات مرتبط با كيفيت ظاهري و پخت در ارقام مختلف برنج

به منظور ارزيابي وراثت­پذيري، نوع عمل ژن­ها و قابليت تركيب ارقام برنج براي صفات مرتبط با كيفيت ظاهري و پخت دانه، نتاج F1 حاصل از تلاقي هاي مستقيم و معكوس داي آلل كامل 6×6 به همراه والدين، شامل هاشمي، حسني، شاه پسند، كادوس، واندانا و IR36 در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با سه تكرار در مزرعه پژوهشي موسسه تحقيقات برنج كشور (رشت) در سال زراعي 1390 كشت شدند. صفات تحت مطالعه شامل مقدار آميلوز، درجه حرارت ژلاتيني شدن، طول، عرض و ضخامت شلتوك و نسبت طول به عرض شلتوك (شكل دانه) بود. ميانگين مربعات تركيب پذيري عمومي و خصوصي براي همه صفات تحت مطالعه به جز صفت عرض شلتوك معنا دار شد كه حاكي از اهميت هر دو اثر افزايشي و غيرافزايشي در تظاهر صفات بود. اما نقش اثر افزايشي بيشتر از اثر غيرافزايشي ژن­ها بود. نتايج تجزيه و تحليل گرافيكي هيمن نشان داد كه سهم واريانس افزايشي (D) براي صفات طول، عرض، ضخامت شلتوك، شكل دانه و درجه حرارت ژلاتينه شدن بيشتر از واريانس غالبيت (H1) بود. تجزيه ژنتيكي صفات ذكرشده بيانگر وجود تاثيرات غالبيت ناقص ژن در كنترل اين صفات بود كه نشان دهنده پتانسيل زياد انتخاب براي اين صفات است. براي صفت مقدار آميلوز، نقش تاثيرات غالبيت ناقص تا كامل ژن ها مشاهده شد، بنابراين استفاده از گزينش و توليد بذر هيبريد براي بهبود كيفيت اين صفت، مي تواند مدنظر اصلاحگران نبات قرار گيرد. بنابراين، براي اصلاح صفات مرتبط با كيفيت ظاهري و پخت در جمعيت تحت مطالعه، ابتدا مي­توان از روش انتخاب براي افزايش ژن­هاي مطلوب استفاده كرد و سپس براي استفاده از اثر غالبيت ژن­ها از روش دورگ­گيري بهره گرفت. مقايسه روش هاي مختلف گريفينگ در برآورد تركيب پذيري ارقام نيز نشان داد كه استفاده از والدين در تجزيه داي آلل، احتمالاً سبب ايجاد اريبي در مقادير تركيب پذيري ها خواهد شد و ازاين رو به نظر مي رسد روش سوم، و در صورت نبود تاثيرات مادري، روش چهارم گريفينگ، علاوه بر تعداد كمتر تيمارها و هزينه­ها، در ارزيابي تركيب پذيري ارقام، كاربردي تر و بهتر باشند.