بررسي مورفولوژي و الگوي پيچان‌رودي رودخانه زهره در جلگه ساحلي هنديجان

Investigation of Meandering and Morphology Pattern of Hendijan River in Delta Plain Area

خصوصيات هندسي و مورفولوژيكي هر رودخانه از مشخصه‌هاي اصلي آن به‌شمار مي‌آيد كه به‌واسطه آن‌ها برنامه‌ريزي مديريتي حوزه و حفظ منابع طبيعي پيرامون آن‌ها و مهندسي رودخانه امكان‌پذير خواهد بود. از اين‌رو مهم‌ترين هدف اين تحقيق، بررسي مشخصه‌هاي هندسي و مورفولوژيكي يكي از رودخانه‌هاي مهم و دايمي حوزه خليج فارس به‌نام رودخانه زهره است. رودخانه زهره در پايين‌دست حوزه آبخيز خود به‌طول 64 كيلومتر در دشت ساحلي هنديجان جريان دارد. دبي بيشينه، متوسط و كمينه اين رودخانه به‌ترتيب 169، 90 و 12مترمكعب بر ثانيهاست. جزر و مد با بيشينه دامنه 2.7 متر تا فاصله 17 كيلومتري از مصب آن به‌سمت بالادست نفوذ مي‌كند، ليكن بازگشت و انباشت جريان آب رودخانه در كانال آن، تا محدوده شهري هنديجان اثر مي‌كند. دشت ساحلي هنديجان در پيرامون اين رودخانه كانون فعاليت‌هاي مهم كشاورزي، شيلاتي، بازرگاني و نظامي بوده و هرگونه تغيير در رژيم و حريم رودخانه زهره، تاثيرات قابل ملاحظه‌اي در شرايط اقتصادي، اجتماعي و امنيتي منطقه خواهد داشت. در اين تحقيق با توجه به شرايط ويژه اين دشت ساحلي، سعي شده است با استفاده از GIS و پيمايش‌هاي ميداني، خصوصيات هندسي رودخانه در بازه زماني حدود 35 سال مورد بررسي قرار گيرد. نتايج نشان داده كه از سال 1967 تا كنـون دومورد قطع‌شدگي (Cut off) كانال رودخانه رخ داده و تعداد پيچش‌ها از 43 به 48 مورد افزايش پيدا كرده است. همچنين ضريب خميدگي از 3.59 به 3.06 كاهش يافته و شعاع انحناي رودخانه و طول موج پيچش‌ها به‌ترتيب 26 و 0.06 درصد افزايش پيدا كرده است. براساس اندازه زاويه مركزي به‌دست آمده، اين رودخانه طبق رده‌بندي كورينز در رده رودخانه‌هاي پيچان‌رودي بيش از حد توسعه يافته قرار مي‌گيرد.

Geometrical parameters and river morphology are the main properties of each river which are used for river training, management and protection projects. So approaches to estimate these characteristics of Zohreh River are the main scopes of this research. Zohreh River as one of the permanent river of Persian Gulf basin has 64 km length in Hendijan delta and 169, 90 and 12 m3/s as maximum, average and minimum discharges respectively. Mean High High Water (MHHW) level is 2.7 m that penetrates 17 km from river mouth upstream. Zohreh River banks are consisting urban, industrial, commerce and fishery activities which are sensitive to any changes on river regime and morphology parameters. Necessity of determining Zohreh River morphology and its changes led us to do research using GIS and field observations methods. Aerial photos (1967), satellite images (TM, 1989 and ETM+, 2002), topography map, previous studies and Ilwis and AutoCAD softwares were the materials used in this research. Results have shown two river cut offs which occurred since 1967 and channel meandering increased from 43 meanders to 48. Also sinuosity coefficient decreased from 3.59 to 3.06 and mean radius curvature and wave length increased 26% and 0.06% respectively. According to Korins classification and mean central angle of Zohreh River, it is fallen in extreme developed meanders morphology category.