مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - پژوهش در طرح تحول نظام سلامت

چكيده فارسي :

اصلاح نظام سلامت در كشور‌ها با تجربه‌هاي متفاوت و در عين حال با اهداف مشترك روبرو بوده است و در ايران نيز مي‌توان به بعضي از تجربه‌ها اشاره كرد كه راه اندازي شبكه‌هاي بهداشت و درمان كشور از جمله آنهاست(1تا3). شروع طرح تحول نظام سلامت از اوايل سال 1393 از جمله برنامه‌هايي است كه در اين مدت كوتاه به صورت جدي به عنوان يك اولويت در برنامه‌هاي وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي در برنامه‌هاي آن وزارت قرار گرفت. بديهي است كه به اين طرح از ابعاد مختلفي مي‌توان نگريست: از يك منظر بعد درماني و اقتصادي آن بيشتر به چشم مي‌خورد اما قطعاً نظام آموزشي بهداشتي و پژوهشي و حتي فرهنگي دانشگاه‌ها از اجراي اين طرح درحال حاضر و مهم‌تر از آن در آينده تاثيرپذير خواهند بود. بسيار منطقي خواهد بود كه از اثرات مثبت اين طرح در سيستم آموزشي و پژوهشي به طور عيني استقبال شود و در عين حال لازم است عوارض منفي ناشي از آن كه بر سيستم آموزشي و پژوهشي تاثير پذير است را نيز زير ذره بين داشت تا اين كه نقاط ضعف اصلاح و حداقل خسارت وجود داشته باشد. از جمله اثر گذاري اين طرح بر نظام پژوهشي دانشگاه‌هاست. سيستم پژوهشي كشور در سال‌هاي گذشته موفقيت‌هاي چشمگيري را از لحاظ كميت توليد علم و فناوري داشته است و در حال حاضر هم بايد از يك طرف به كميت به دست آمده عنايت وجود داشته باشد و از طرف ديگر بايستي ارتقاي كيفيت اين دست آوردها از اولويت ويژه‌اي مدنظر مسوولين باشد. برهمين اساس در در يك نظرسنجي اثرات اجراي طرح تحول نظام سلامت بر پژوهش مورد بررسي قرار گرفت. نخست در مرحله اول با طرح اين سوال از دست اندركاران ارشد اجراي طرح تحول نظام سلامت در استان اصفهان(8 نفر) كه اجراي طرح تحول نظام سلامت چه اثري بر پژوهش دانشگاه داشته و يا در آينده خواهد داشت نقطه نظرات كسب و اثرات مثبت (شامل نقاط قوت و فرصت‌ها) و اثرات منفي (شامل نقاط ضعف و تهديدها) استخراج شد كه اين عوامل شامل 12 نقطه مثبت و 18 نقطه منفي بود. سپس در مرحله دوم 34 نفر از اساتيد باليني دانشكده پزشكي كه اولاً از نظر دانشكده پزشكي خدمات درماني اين افراد شاخص است و ثانياً از نظر حوزه معاونت پژوهشي داراي فعاليت پژوهشي خوب هستند انتخاب و در يك جلسه عمومي اين عوامل 30 گانه فوق تحت نظرسنجي آنها براساس مقياس ليكرت 5 رتبه‌اي (خيلي زياد با نمره 5، زياد با نمره 4، متوسط با نمره 3، كم با نمره 2 و خيلي كم با نمره 1) قرار گرفت. نتايج اين نظرسنجي در جدول يك ارايه شده است. جدول1: توزيع فراواني نسبي نظريات ارايه شده در خصوص اثرات اجراي طرح تحول نظام سلامت بر پژوهش رديف شاخص خيلي زياد زياد متوسط كم خيلي كم نقاط قوت و يا فرصت‌ها 1 در دسترس بودن تعداد بيش‌تر بيمار براي تحقيقات باليني (ظرفيت سازي پژوهش‌هاي باليني) 25% 25% 45% - 5 2 امكان تقويت سيستم HIS و ثبت بيمارستاني درآينده 42% 26% 16% 16% - 3 الزام به راه اندازي پرونده الكترونيك بيماران و قابليت نظام ملي ثبت وقايع سلامت در آينده 35% 25% 25% 15% - 4 رضايت بيماران 21% 21% 42% 5/10% 5/5% 5 رضايت پزشكان خصوصا همكاران تمام وقت 16% 21% 42% 21% - 6 افزايش دريافتي دستياران 11% 34% 5/38 11% 5/5 7 گردش منابع مالي بيش‌تر در دانشگاه‌ها 10% 25% 35% 20% 10% 8 امكان دسترسي به داده بزرگ (تغيير از مدل استدلالي به دوره استقرايي) مشاهدات و تجربيات قابل تكرار (پزشكي مستند Evidence based Medicine) در آينده 5/9% 5/33% 19% 38% - 9 امكان وجود سامانه تدوين و اعتبار بخشي راه‌كارهاي باليني Clinical Guide در آينده 5/9% 5/28% 5/28% 5/28% 5 10 امكان وجود نظام ارتقاي كيفيت مبتني بر برون داد نيازمند (مميزي باليني) Clinical Audit در آينده 5/9% 24% 5/28% 38% - 11 امكان تدوين منابع مرتبط با بيمارPatient Decision Aid در آينده 5% 25% 30% 35% 5% 12 تكميل اطلاعات مربوط به بيماري بيماران توسط پزشك و افزايش صحت داده‌ها 35% 25% 25% 15% نقاط ضعف و يا تهديدها 1 افزايش بار درمان و كاهش فرصت براي پژوهش 58% 34% 4% 4% - 2 عدم عنايت كامل به مقوله آموزش و پژوهش در برنامه 67% 25% 8% - - 3 كاهش انگيزه اساتيد علوم پايه با توجه به افزايش دريافتي در كلينيك 5/28% 5/33% 5/28% 5/9% - 4 عدم استفاده صحيح از اطلاعات علمي بدليل نبود پرونده الكترونيك سلامت 5/58% 5/37% 4% - - 5 اقتصادي نگاه كردن به طرح تحول نظام سلامت 5/62% 5/33% - 4% - 6 مشخص نبودن وظايف سطوح مختلف ارايه خدمات و نحوه ارتباط بين سطوح مختلف 5/34% 5/48% 13% 4% - 7 كمبود زير ساختار‌هاي مناسب جهت ارايه خدمات به گروه‌هاي هدف و خدشه دار شدن برون داد‌هاي پژوهشي 50% 42% 4% - 4% 8 كاهش كيفيت داده‌هاي پژوهش به علت افزايش بار درمان 71% 24% - - 5% 9 كاهش فرصت براي پژوهش به دليل گستردگي و وسعت لايه‌هاي برنامه 55% 45% - - - 10 كاهش فرصت براي پژوهش به علت مشخص نبودن وظايف سيستم آموزشي در اين برنامه 42% 37% 21% - - 11 كاهش انگيزه براي انجام پژوهش به علت افزايش فرآيندهاي اداري اجرايي 58% 37% - - 5 12 نبودن سيستم پايدار به علت صدور مكرر قوانين و بخشنامه‌هاي جديد 65% 25% 5% 5% - 13 فقدان اهداف و شاخص‌هاي پژوهشي در برنامه از ابتدا 62% 38% - - - 14 ناديده گرفتن رضايت‌مندي بيماران از بعد كيفيت خدمات ارايه شده 45% 50% 5% - - 15 فقدان وجود ديدگاه پيشگيري اوليه در برنامه 57% 38% 5% - - 16 نبودن داده‌هاي منظم به علت فقدان گايدلاين‌هاي مربوط به درمان بيماري‌ها در برنامه 5/63% 5/26% 10% - - 17 شروع برنامه در بيمارستان‌هاي آموزشي به جاي شروع برنامه در بيمارستان‌هاي غير آموزشي و خصوصي 60% 35% - 5% - 18 عدم اختصاص منابع مالي پژوهشي در اين برنامه 79% 21% - - - جمع امتيازات اخذ شده براي نقاط قوت و يا فرصت‌ها 5/40 از مجموع 60 امتياز با ميانگين 35/0±4/3 و جمع امتيازات نقاط ضعف و تهديد‌ها 80 از مجموع 90 امتياز با ميانگين 21/0±44/4 بود. براساس اين نظرسنجي طرح تحول نظام سلامت بالقوه مي‌تواند اثرات مثبت داشته باشد اما شرط اصلي براي آن به حداقل رساندن عواملي است كه به عنوان نقاط ضعف و يا تهديد اجراي خوب اين طرح را تحت تاثير قرار مي‌دهد. چنانچه عواملي كه بالقوه و يا بالفعل جزو نقاط قوت و فرصت اين طرح است به طور جدي عملياتي نشود كه در ميان آنها پرونده الكترونيك سلامت از اهميت ويژه‌اي برخوردار است نه تنها بر پژوهش بلكه بار درماني بدون برنامه، آموزش پزشكي را نيز به شدت تحت تاثير منفي قرار خواهد داد. قدرداني: بدينوسيله از همكاري اعضاي محترم هيات‌علمي، متخصصين و كارشناساني كه در اين طرح پايلوت همكاري نمودند به ويژه دكتر پيمان اديبي، دكتر غلامحسين صدري، دكتر غلامرضا اصغري، دكتر حميدرضا طلوعي، دكتر محمدرضا صبري، دكتر مسيح صبوري، دكتر حيدرعلي داوري، دكتر محمد مكارمي‌نيا، دكتر پريسا ميرمقتدايي وخانم سهيلا شيردواني تشكر مي‌شود.