تكيه گروه در واجشناسي آهنگ فارسي: يك مطالعه موردي

Phrase Accent in Persian Intonational Phonology

اين مقاله به بررسي و تحليل آواشناختي و واجشناختي نواخت مرزي H- در ساخت نواختي گروه زيروبمي پيش هسته فارسي مي پردازد. در يك مطالعه آزمايشگاهي سه دسته كلمه با سه الگوي تكيه اي متفاوت شامل تكيه پيش ماقبل پاياني، تكيه ماقبل پاياني و تكيه پاياني به عنوان كلمات هدف آزمايش انتخاب شدند. سپس كلمات درون دو نوع جمله در جايگاه تكيه زيروبمي پيش هسته قبل از يك تكيه پيش هستهِ ديگر قرار داده شدند به طوري كه در يك دسته از جملات، كلمات هدف تحت فشار نوايي نواخت تكيه زيروبمي مجاور و در دسته ديگر بدون فشار نوايي ناشي از تكيه مجاور توليد شدند. جملات سپس توسط چهار شركت كننده بومي زبان فارسي توليد شدند. نتايج نشان داد H- در تمامي گروه ها به غير از گروه تكيه پاياني كه در آن فضاي زنجيره اي كافي براي تظاهر نواخت مرزي وجود ندارد، تظاهر آوايي دارد. بر اين اساس، نواخت گروه زيروبمي پيش هسته فارسي را مي‌توان به صورت توالي از يك تكيه زيروبمي دونواختي با الگوي L+H* و يك نواخت مرزي با الگوي H- بازنويسي كرد: L+H*H-. تكيه زيروبمي L+H* بر هجاي تكيه بر گروه زيروبمي منطبق است و H- به صورت يك فلات از قله زيروبمي H* تا مرز پاياني گروه گسترده مي شود. تظاهر آوايي H- در سطح آوايي بسته به الگوي تكيه گروه زيروبمي متفاوت است. در تكيه پيش ماقبل پاياني با توجه به فاصله دو هجايي قله تا مرز پاياني گروه، فلات H- به صورت گونه اصلي خود، يعني هم گام با سطح بسامد F0 قله H* ظاهر مي شود. در تكيه ماقبل پاياني، فلات H-، به علت كاهش فاصله مورد نظر، به صورت يك تمايل عام و نه نظام مند، در سطحي پايين تر از F0 قله تظاهر مي يابد. در كلمات تكيه پاياني، نواخت H- با توجه به نبود فضاي زنجيره اي كافي تظاهر آوايي ندارد. تظاهر H- در سطح آوايي به صورت يك گستره نواختي بر مبناي تحليل كپي نواخت قابل تبيين است. طبق اين تحليل، فلات يا گستره H- حاصل يك (در گروه تكيه ماقبل پاياني) يا دو بار (گروه پيش ماقبل پاياني) كپي نواخت مرزي در لايه نواختي هجا (هاي) بعد از هجاي تكيه‌بر است.

This article addresses the phonetic and phonological representation of H- phrase accent in the tonal structure of Persian pre-nuclear accents. In an experimental study, three groups of pre-nuclear accentual phrases, namely, phrases with antepenultimate, penultimate and final stress pattern, were selected for tonal examination. Materials were designed so as to yield under-pressure and pressure free prosodic environments. The sentences were then read by four speakers of standard Persian. Results revealed some evidence for the presence of phrase accent as a part of the tonal structure of all groups, except for oxytones in which there is not sufficient segmental space for the realization of the H- phrase tone. Thus, we may transcribe pre-nuclear accents in Persia as a sequence of an L+H* pitch accent and a H- phrase accent: L+H*H, whereby L+H* is associated with the stressed syllable and the H- is spread as a plateau from the accented syllable to the end of the accentual phrase. The observations further revealed that the H- plateau is realized in different ways depending on the stress pattern of the accentual phrase. The H- plateau can best be explained using the tone copy analysis which assumes that a plateau results from copying a phrase accent from the boundary to units which do not bear tones such as final syllables.