نقد فرماليستي خطبه قاصعه

A Formalist Criticismm of Qase’eh Sermon

نقد فرماليستي روشي نوين در نقد ادبي است كه با محور قرار دادن متن و ناديده گرفتن مسايل بيروني آن همچون شخصيت مولف، مسايل اجتماعي، تاريخي و روان‌شناسي، در پي واكاويِِ ارزش ادبي اثر بر مي آيد و بر آن است تا با برجسته سازي شكل و فرم، به بررسي ميزان انسجام و ادبيت متن بپردازد. اين هدف از طريق بررسي و تحليل بافت اثر ادبي و عناصر تشكيل‌دهنده آن يعني صامت و مصوت ها، هجاها، صور خيال، صنايع بديعي، و... به دست مي آيد. در اين نوشتار با الهام از اصول نقد فرماليستي، به بررسي نقش هر يك از عناصر يادشده در خطبه «قاصعه» نهج البلاغه مي پردازيم و برآنيم كاركرد هر جز را با توجه به كل متن بيان داريم تا در نهايت زيبايي به‌كاررفته در آن فراديد مخاطب قرار گيرد. چنين استنباط مي شود كه حروف، واژگان و جمله‌هاي متون يادشده، در انسجام با يكديگر بوده و مجموعه آواها و چينش خاص واژگان در پي القاي معاني اي فراتر از معناي فرهنگ نامه اي آن مي باشد. انسجام و كاربرد خاص واژگان به ويژگي هاي ظاهري ختم نشده بلكه با كاربرد مجازي و صورت-هاي استعاري و كنايي خود، جلوه گر معاني تازه اي هستند كه در راستاي هدف خطبه يعني تحذير از شيطان و كبر وي به كار برده شده اند. واژه‌هاي كليدي: نقد ادبي، فرماليسم، خطبه قاصعه، آشنايي‌زدايي، انسجام

A Formalist Criticismm of Qase’eh Sermon Ali Najafi ivaki Niloofar Zariwand Received: 2012/01/28 Accepted: 2013/10/13 Abstract Formalist criticism is a new method of literary criticism that investigates the literary value of the text by putting the text into focus of attention and disregarding the external cases such as author’s personality and social, economic and psychological issues. It also tries to examine the level of coherence and literary value of the text by highlighting its basic forms. This objective is attainable through investigating the context of the literary text and also its component elements such as vowels and consonants, syllables, imaginary forms and figures of speech. By applying the principles of formalistic criticism, the present study is an attempt to analyze the aforemention-ed elements in Qase’eh sermon of Nahjul Balaghah and to investigate the functions of each part in relation to the whole in a way to demonstrate the aesthetic aspect of the text to readers. It has been found that letters, vocabularies and sentences of this sermon are thoroughly coherent and the collection of phonemes and the specific arrangements of lexical items are in such a way to convey meanings beyond their literal meanings. Coherence and specific application of lexical items do not lend themselves only to the apparent features, but their figurative and metaphoric application illustrate novel meanings in line with sermon’s objectives like avoiding Satan and his arrogance. Keywords: Literary Criticism, Formalism, Qase’eh sermon, Defamiliarization, coherence