تقريري نوين از برهان وجودي در فلسفه اسلامي

A New Exposition of the Ontological Argument in the Islamic Philosophy

برهان وجودي به آن دسته از براهين اثبات وجود خداوند مي‏گويند كه در آنها به نحوي كاملاً پيشين، با تمسك به صرف مفهوم و بدون استناد به هيچ امر عيني، وجود خداوند اثبات شود. اين نوع برهان را در مغرب‏زمين و الهيات مسيحي آنسلم قديس (1033 يا 1034ـ1109م) مطرح ساخت و از آن زمان تاكنون مخالفان و طرف‏دارانِ مهمي داشته است؛ اما در فلسفه و كلام اسلامي اين نوع برهان جايگاه برجسته‏اي نداشته است؛ هرچند در عبارات گذشتگان و از همه پيش‏تر فارابي مي‏توان نشانه‏هايي از توجه به آن را مشاهده كرد. در عين حال در نيم قرن اخير توجه به اين نوع برهان رو به فزوني نهاده است؛ گروهي آن را پذيرفته و گروهي آن را نفي كرده‏اند. در اين مقاله پس از بيان سير اجمالي تطور اين برهان در غرب، ديدگاه برخي از فيلسوفان مسلمان را درباره اين برهان مطرح ساخته‏ايم و سپس با بازسازي برهان صديقين علّامه طباطبايي، تقريري جديد از برهان وجودي عرضه داشته‏ايم كه از نقدهاي وارد بر برهان وجودي آنسلم با روايت‏هاي گوناگونش مصون است.

Ontological arguments are arguments to prove the existence of Allah, in which His existence is proved, a priori, through a mere concept and without adherence to any objective entity. In the west, St. Anselm (1109-1033 or 1034) proposed this kind of argument in the Christian theology, and ever since it has had leading opponents and proponents. In the Islamic philosophy and theology, the argument has not had an outstanding place; however, in the words of the predecessors, and of Farabi as a frontrunner, traces of attention to this argument can be noticed. But, during the last half century, the attention to it is increasing. Some have accepted it, and some have negated it. In this article, after a brief review of the development of the ontological argument in the west, we have posed some Muslim philosopher’s views on the argument. Then, reconstructing Allameh Tabataba’i’s “argument of the truthful ones”, we suggest a new exposition of the ontological argument, which is immune from the critiques presented to Anselm’s ontological argument and its different narrations.