مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - راهنماي استفاده از آزمون‌هاي آماري در مطالعات مداخله‌اي

چكيده فارسي :

مقاله‌اي با عنوان تاثير قرارداد يادگيري بر رضايت‌مندي و يادگيري خود-هدايتي دانشجويان پرستاري در آموزش باليني در مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي. 1393; 14 (12):1078-1086 به چاپ رسيده است، اين مقاله به صورت نيمه تجربي صورت گرفته است(1) و حاوي نكاتي بسيار ارزنده و مفيد و كاربردي است. از آنجايي كه نتايح اين مطالعه و ساير مطالعات مشابه مي‌تواند در برنامه‌ريزي‌هاي آموزشي مناسب و مفيد باشد(2و3)، نكات زير در مورد اين مقاله قابل بحث است. نتايج اين مطالعه به صورت كاملاً شفاف بيان نشده ‌است، هر چند مقايسه دو گروه از نظر متغيرهاي زمينه‌اي و پايه يكي از معيارهاي استاندارد گزارش چنين مقالاتي است(4) ولي خروجي جدول 1 كه در اين مطالعه آورده شده است مبهم بوده و در خصوص متغير جنسيت 36 نفر در گروه مداخله و 23 نفر در گروه كنترل واقع شده‌اند كه با گزارش متن كه 32 نفر در گروه مداخله و 27 نفر در گروه كنترل ذكر شده هم‌خواني ندارد. در متن مقاله آورده شده است كه "تحليل آماري نشان داد كه بين امتيازات يادگيري خود- هدايتي در دو گروه تفاوت معناداري وجود دارد. اما بين امتيازات رضايت‌مندي در دو گروه، علي‌رغم بالاتر بودن امتيازات گروه مداخله، تفاوت معناداري ديده نشد". هدف از انجام چنين مطالعه‌اي اصولاً مقايسه اثربخشي يك روش آموزشي در مقايسه با گروه كنترل است، براي رسيدن به چنين هدفي در آناليز يكي از روش‌ها اين است كه اثر اختلاف ميانگين نمره قبل از مداخله با استفاده از آزمون آناليز كوواريانس كنترل شود. چون در غير اين صورت چه تضميني وجود دارد كه اختلاف نمره بين دو گروه قبل از مداخله نيز وجود نداشته است. در اين مطالعه، ميانگين نمره در گروه مداخله و كنترل با استفاده از آزمون تي سنجيده شده است كه مشخص نشده است كه آيا ميانگين نمره مربوط به قبل از مداخله است يا بعد از مداخله. در صورتي كه مربوط به بعد از مداخله نيز باشد نمي‌تواند نتيجه منطقي و درستي باشد، چرا كه تفاوت ميانگين‌ها در شروع مطالعه ناديده گرفته مي‌شود(5). نكته ديگر پژوهشگران پيشنهاد كرده‌اند كه در گروه‌هاي با حجم نمونه بزرگ‌تر چنين مطالعه‌اي طراحي شود، در انجام يك مطالعه حجم نمونه براي مقايسه بايستي متناسب انتخاب شود و با استفاده از شيوه‌ي علمي نسبت به محاسبه تعداد حجم نمونه اقدام كرد، و معمولاً براي اين كار همواره سرشماري صورت نمي‌گيرد(4و6)، در مطالعه حاضر كليه افراد به روش سرشماري وارد مطالعه شده‌اند، سوالي كه مطرح است اين است كه آيا اين تعداد افراد براي مطالعه كافي است؟ و اگر بر اساس فرمول، حجم نمونه محاسبه شود، حجم نمونه محاسبه شده به نظر بيش‌تر از اين مقدار محاسبه شود يا خير(7). از اين رو آيا توان اين مطالعه در حد قابل قبولي است؟ در واقع با توجه به پيشنهادات نويسندگان مبني بر انجام چنين مطالعه‌اي در حجم نمونه بزرگ‌تر، اين سوال پيش مي‌آيد كه آيا اين مطالعه از توان كافي براي نشان دادن اثر مداخله برخوردار نبوده است؟ انتظار مي‎رود در صورت چنين پيشنهادي، در مورد توان مطالعه نيز صحبت شود تا ساير محققين بتواند تصميم درست‌تري مبني بر انجام چنين كاري در ساير دانشگاه‌ها داشته باشند. استفاده درست و به جا از آزمون‌هاي آماري در پژوهش‌ها و مقالات منتشر شده يكي از ضروريات اعتماد به مقاله و كاربردي بودن نتايج آن است و هرگونه استفاده نادرست از آزمون آماري مي‌تواند باعث خدشه‌دار شدن نتايج گردد(8)، با توجه به اهميت مقالات منتشر شده در مجله آموزش پزشكي و كاربردي بودن آن در تصميم‌گيري‌هاي بهداشتي(2)، انتظار مي‎رود چنين دست نوشته‌اي مورد توجه قرار گيرد و با رعايت نكات هر چند ساده توسط محققين و پژوهشگران زمينه‌ساز بهبود گزارش مقالات منتشر شده و اطمينان بيش‌تر به مقالات گردد.