نقش متغيرهاي ژيومورفيكي رودخانه اي در مخاطرات سيلاب شهرهاي كوهستاني (مطالعه موردي: شهر طرقبه، استان خراسان رضوي)

The Impact of Geomorphic Variables of Fluvial on Flood Hazard Of Mountain steep Towns (Case Study: Town Torghabeh, Khorasan Razavi province

واحدهاي ژيومورفيكي از اجزا سيستم رودخانه اي محسوب مي شوند، به طوري كه در بسياري موارد فرآيندهاي ژيومورفيكي باعث بروز مخاطرات محيطي از جمله سيلاب مي گردند. در اين مقاله شهر طرقبه و حوضه آبخيز آن از لحاظ مخاطرات ناشي از فرآيندهاي ژيومورفيكي رودخانه اي مورد بررسي قرار گرفته است. شهر طرقبه به عنوان منطقه نمونه بين المللي گردشگري در فاصله 20 كيلومتري كلان شهر مشهد، در خروجي حوضه به شدت تحت تاثير متغيرهاي ژيومورفيكي بالادست حوضه مي باشد كه در سيل خيزي شهر نيز موثر است. روش تحقيق به صورت تجربي- تحليلي بوده و براي شناخت رفتار حوضه ي مورد مطالعه، ابتدا متغيرهاي ژيومورفيكي رودخانه اي و فاكتورهاي موثر در مخاطره سيلاب منطقه شامل؛ ليتولوژي، طبقات ارتفاعي، شيب، كاربري اراضي، بارش، پوشش گياهي، تراكم زهكشي، فاصله از آبراهه، ضريب شكل، جهت شيب و خاك انتخاب شدند. سپس با تهيه لايه هاي مورد نياز ، اولويت بندي و تعيين روابط بين اين متغيرها با آسيب پذيري از طريق روش تحليل سلسله مراتبي (AHP) و با كمك نرم افزار Expert Choice انجام گرفت. پهنه هاي بحراني به لحاظ مخاطره سيلاب عمدتا در محدوده تراكم روستاها، فضاهاي تفرجي و ييلاقي، كاربري هاي گردشگري و شبكه دسترسي به كلان شهر مشهد مي باشد. نكته حايز اهميت اين كه عوامل انسان ساخت مانند تعرض مناطق مسكوني و تاسيسات شهري به حريم اصلي رودخانه و آبراهه ها، عدم رعايت اصول مهندسي در طراحي برخي سازه ها مانند ابعاد نامناسب پل ها بر روي رودخانه نيز عامل تشديد كننده مخاطرات سيلاب در منطقه هستند. تسطيح و تراس بندي دامنه ها به منظور ساخت و سازها نه تنها موجب به هم خوردن تعادل دامنه ها شده بلكه موجب افزايش وزن بار دامنه-ها، بار جامد و شدت سيل خيزي نيز شده است. به طوركلي آسيب هاي ناشي از حركات توده اي و سيلابي در محدوده شهر طرقبه تشديد گرديده است.

The geomorphic units of the fluvial system components are in a way that in many cases geomorphic processes are causing environmental hazards such as floods. In this research Torghabeh city and its basin have been studied for the hazard of a river geomorphic processes. Torghabeh town as a regional and international tourism attraction is 20 kilometers far from the metropolitan city of Mashhad. The output of the upstream catchment basin with regard to the geomorphic variables highly affect the flooding possibility of the city. In order to conduct the present research, a laboratory analytical method to investigate the behavior of the studied basin, the fluvial geomorphic variables and factors in the flood hazard area, including lithology, elevation, slope, land use, precipitation, vegetation, drainage density, distance from the stream, form factor, slope and soil were selected and included in the research. The layers were required to prepare, prioritize and establish the relationships between these variables and the vulnerability of the Analytic Hierarchy Process (AHP). The Expert Choice software was used to help wit the analysis . Critical flood hazard zones are mainly rural area with densities, recreational areas and resorts, tourist and Network Access Account in Mashhad. It is important to notice that, the man-made factors such as residential and utility violated the privacy of rivers and streams, lack of engineering structures such as bridges over rivers of improper aggravating factor are the most significant variables in the flood hazard area. Leveling and terracing of slopes for construction not only disrupts the balance , but also it has increased the weight of the load of flood intensity. The damages caused by the flood of mass movements within the city limits has been exacerbated in Torghabeh.