تاملي در چيستي عدالتخانه و روند تحول مفهومي آن

جنبش عدالت خواهي ايرانيان در عهدقاجار در صيرورت خود با مفهوم عدالتخانه گره خورد و به بسط حوزه معنايي آن منتهي گشت. لذا براي فهم درست تر اين مفهوم بايستي متغيرهاي تاثيرگذار بر آن را شناسايي كرد و به اين مساله پاسخ گفت كه چه عواملي در پيوند با مفهوم عدالتخانه قرار داشتند و به چه ميزان و محدوده اي بر تحول معنايي آن اثر گذاردند؟ نگارندگان با استفاده از روش تحليل گفتمان مي كوشند با بررسي حوزه هاي گفتماني موجود در جامعه آن روز به ارزيابي تعامل اين گفتمان ها با مفهوم عدالتخانه بپردازند. ناگفته روشن است كه تلقي هاي متفاوتي از مفهوم عدالتخانه وجود داشت: خواست توده هاي مردم، اصلاح قضايي بر بنيان سنت رايج جامعه بود؛ اما افكار و آراء سران جنبش متعدد بود؛ بخشي لزوماً راهبردسياسي نداشتند و به دنبال نظام قضائي كارآمد و مستقل بودند، قسمي يك باره به دنبال استقرار قانون و مجلس مشروطه بودند. در پي بست نشيني در حرم عبدالعظيم و بي توجهي دولت به مطالبات معترضان طباطبايي خواهان «مجلس عدالت» شد و مخالفين دولت «مبعوثان ملت» را طلب كردند. نه مجلس طباطبايي لزوماً اصلاح قضايي بود و نه مجلس آزاديخواهان حتماً مشروطه. سرانجام سرسختي عين الدوله نظرات متعدد سران جنبش را در چارچوب گفتمان واحدي موسوم به «مجلس شوراي ملي» و ايجاد مشروطه متمركز نمود.