نقش چشمه هاي تراورتن ساز و معدنكاري طلا در آلودگي آب و رسوب رودخانه ساروق، تكاب، آذربايجان غربي

The Role of Travertine Springs and Gold Mining Activity in Water and Sediment Pollution of Sarouq River, Takab, West Azerbaijan

ورود چشمه هاي تراورتن ساز و رودهاي زرشوران و آق دره به رودخانه ساروق و سد زرينه رود، به آلودگي آنها به آرسنيك و ديگر فلزات سنگين منجر شده است. مقايسه ميانگين غلظت عناصر در رودخانه ساروق با ميانگين غلظت رودخانه هاي جهان نشان مي دهد كه غلظت عناصر آرسنيك، آنيتموان و جيوه در رودخانه ساروق بيش از ميانگين جهاني اين عناصر است. محاسبه شاخص زمين انباشت نشان دهنده آلودگي شديد رسوبات حوضه آبريز ساروق نسبت به عناصر آرسنيك، جيوه و آنتيموان است. محاسبه ضريب توزيع (Kd) نشان مي دهد كه از بين فلزات سنگين مورد بررسي، جيوه بيش ترين و آنتيموان كم ترين تمايل به حضور در فاز رسوب را دارند. روند تغييرات (Kd) عناصر بيانگر آن است كه در محيط آب فلزاتي چون جيوه، آلومينيم، سرب، مس و منگنز در pH هاي قليايي و Eh اكسيدي، نامتحرك بوده اما در مقابل عناصري مانند آنتيموان و آرسنيك تحرك پذيري نسبي بالايي دارند. تحليل آماري نتايج نشان مي دهد كه چشمه هاي تراورتن ساز بيشتر در افزايش غلظت عنصر آرسنيك در رسوبات سهيم بوده اند و فلزات ديگر به احتمال زياد ناشي از فعاليت هاي معدنكاري هستند. محاسبه خطر بوم شناختي بالقوه (Ei) و شاخص خطر بوم شناختي بالقوه (RI) نشان مي دهد كه كيفيت بوم شناختي رسوبات رودخانه ساروق و شاخه هاي فرعي آن از نظر آلودگي فلزي، بسيار پايين است.

Discharge of Zarshuran and Agh Darreh streams and travertine springs into Sarouq River and Zarrineh rood Dam lead to arsenic and other heavy metal contamination in water and sediment samples. Comparison with average world river concentration indicate that Sarouq River is highly polluted with As, Sb and Hg. Geo-accumulation index revealed that sediments were seriously polluted by As, Hg and Sb. The relatively higher Kd values observed for Hg, Al, Pb, Cu and Mn indicate their preferential association and enrichment in sediments and suggest that they are characterized by a low geochemical mobility in oxidizing Eh and alkaline pH. While lower values for As and Sb suggest that they mostly remains in water .According to multivariate statistical results, travertine springs are only the source of arsenic in sediment samples, while the other metals are derived from mining activity. Calculated ecological risk index (RI) and potential ecological risk factor (Ei) values suggesting that ecological quality of Sarouq River and two tributaries is very low.