تجاري شدن جداره‌هاي شهري و تاثير آن بر كيفيت فضايي محلات مسكوني . نمونۀ موردي: كوي نصر تهران

The Impact of Commercialization on the Spatial Quality of Residential Neighbourhoods: Evidence from Nasr Neighbourhood of Tehran

آمایش‌و‌ساماندهی‌یكپارچۀ كاربری و فعالیت زمین، یكی از حساس‌ترین اقدامات در روند توسعۀ شهرها است كه بر مرز میان توسعۀ مورد نیاز شهر و كیفیت زندگی جوامع محلی گام برمی‌دارد. موفقیت در تعادل بخشی میان این دو حیطه، نیازمند نگاهی یك‌پارچه‌ به پیامدها و تعارضات احتمالی به لحاظ رفاه اجتماعی، حفاظت زیست محیطی و كارایی اقتصادی است. یكی از زمینه‌های تشدید این تعارضات، تمایل همیشگی فعالیت‌های تجاری- اداری به مكان‌گزینی در جدارۀ شریان‌های اصلی ارتباطی و مراكز محلات مسكونی است، كه غالباً به منظور استفاده از تسهیلات زیرساختی و فرصت‌های اقتصادی- مالی موجود در نواحی مسكونی پدیدار می‌شود. پدیدۀ مذكور تحت عنوان تجاری شدن نواحی مسكونی، طی سالیان اخیر بخش عمده‌ای از جداره‌های محلات مسكونی كلان‌شهر تهران به ویژه محلات مرفه‌نشین‌شمالی‌شهر را‌در‌برگرفته و‌اثرات گوناگونی‌را بر كیفیت‌فضایی‌نواحی‌مسكونی‌بلافصل‌‌خود‌گذاشته است. لذا این پژوهش‌با هدف شناخت و ریشه‌یابی روند مذكور و روشن ساختن ضرورت آمایش فضایی در تجاری شدن نواحی مسكونی، مشخصاً به دنبال پاسخگویی به این پرسش است كه روند كنونی تجاری شدن شریان‌های اصلی محلات مسكونی در شهر تهران چه‌تأثیری بر كیفیت فضایی نواحی مسكونی بلافصل خود گذاشته است. به منظور پاسخگویی به‌این پرسش،‌پیمایشی میدانی در‌نواحی مسكونی بلافصل خیابان نصر صورت پذیرفته است. این تحقیق بر اساس هدف در دستۀ تحقیقات كاربردی‌و‌به لحاظ ماهیت و روش در دستۀ تحقیقات علی- تطبیقی قرار می‌گیرد. سنجش و ارزیابی به كمك تلفیق تكنیك‌های‌كمی‌و‌كیفی ارزیابی تأثیر شامل انواع تكنیك‌های مصاحبه و گفت‌و‌گوهای فردی، تكنیك‌های مشاهدۀ مستقیم، پیمایش‌های ترافیكی هدفمند، و نهایتاً تكنیك‌های مشاركتی (برش‌های تاریخی، تحلیل روند و رتبه‌بندی تأثیر)، صورت خواهد پذیرفت.‌نتایج پژوهش نشان می‌دهد كه فقدان مطالعات ارزیابی اثرات تغییر كاربری زمین در روند تهیۀ طرح‌‌های توسعۀ‌محلی، نه تنها سبب تشدید گرایشات سوداگرایانه و كاسب‌كارانه در نواحی مسكونی كوی نصر گردیده، بلكه اثرات نامطلوب و مخاطره‌آمیزی بر كیفیت زندگی جوامع محلی بلافصل خود‌گذاشته است.‌به طوری كه طی سالیان اخیر،‌تغییر‌كاربری‌و‌مقیاس‌عملكردی فعالیت‌های‌مستقر در جدارۀ اصلی خیابان نصر بر اساس پیشنهادهای طرح تفصیلی ملاك عمل، در كنار تأثیرات مثبت كوتاه مدت همچون بهبود میزان دسترسی به خدمات و تسهیلات شهری، طیف وسیعی از اثرات و پیامدهای نامطلوب را به لحاظ اجتماعی- فرهنگی، كالبدی- فضایی و ترافیكی،‌در‌محلات‌مسكونی‌بلافصل خود‌به‌دنبال داشته‌و‌در‌پی‌آن كیفیت زندگی ساكنان محلی را دست‌خوش تغییرات نامطلوبی نموده است.

Population growth and urbanization typically bring major changes in demand for urban land uses. In this respect, land-use planning is a complex, multifaceted and usually highly political process that must consider the multiple and often competing values and conflicts. Commercial development in residential neighbourhoods may exacerbate these potential conflicts. Over the recent years, Tehran Metropolis has experienced a haphazard commercialization without following a coherent strategy, especially in affluent neighbourhoods of the city. This paper seeks to find out the roots, and the spatial consequences of commercialization in the affluent neighbourhoods of Tehran Metropolis through a detailed survey in Nasr Neighbourhood. For this purpose, the quantitative and qualitative methods of development impact assessment have been applied, including semi-structured personal interview, direct observation, traffic survey, historical profiles, trend analysis, and impact ranking method. The results yield that inappropriate suggestion of local development plan for land-use change in Nasr Neighbourhood led to the mushrooming of regional-level commercial activities alongside the main street of Nasr Neighbourhood. The analysis reveals that the haphazard commercialization has had considerable negative impacts on socio-cultural structures, physical-spatial conditions, traffic flow patterns, and human health in the residential area of Nasr Neighbourhood, apart from the short-term favourable impact on residentsʹ accessibility. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -