قلعه نهبندان: شواهدي از دوره اشكاني در شرق ايران

Qal’e Nehbandān: New Evidence of Parthian Period in Eastern Iran

شرق ايران در اين مقاله بين دو منطقه شمال شرق (تقريباً معادل با استان خراسان رضوي) و جنوب شرق (تقريباً برابر با استان هاي سيستان و بلوچستان، كرمان و هرمزگان) تعريف مي شود كه تقريباً با استان خراسان جنوبي هم خواني دارد. با وجود آنكه دو سنگ نگاره داراي كتيبه پهلوي در لاخ مزار و كال جنگال در اين منطقه قراردارد كه اهميت اين منطقه را در دوران تاريخي اشكاني و ساساني نشان مي دهد، منابع تاريخي آن دوران، داده چنداني از اين منطقه پيش روي نمي گذارد. بررسي هاي باستان شناسي در منطقه نشان مي دهد كه فراواني تعداد محوطه هاي دوران اشكاني از دوره هاي ديگر چشمگيرتر است. با وجود اين، هيچ محوطه اي از اين دوره در منطقه كاوش و اطلاعات آن منتشر نشده است تا بتوان براساس آن، ويژگي هاي مادي اين دوره را در شرق ايران برشمرد. در اين مقاله قلعه نهبندان در حاشيه شهر نهبندان كه تا سده هاي پيش نيز مسكوني بوده است، باتوجه به داده هاي كشف شده از آن، به عنوان يكي از مهم ترين محوطه هاي دوره اشكاني در شرق ايران معرفي مي شود. از اين منطقه به صورت «نِه» در متن هاي دوران تاريخي نام برده شده است. هرچند پيش از اين، ديگران درباره اهميت شهر باستاني نهبندان سخن گفته اند، ولي محوطه باستاني ديگري را در منطقه نِه باستاني مي دانند. اين مقاله با تكيه بر كاوش هاي باستان شناختي و فعاليت هاي مرمتي انجام شده كه به شناسايي مواد فرهنگي گوناگوني منجر شده است، بر اين باور است كه قلعه نهبندان را بايد به عنوان نِه باستاني درنظرگرفت. براساس پژوهش پيش روي، نِه در دوره اشكاني پايه گذاري شده است.

In this article, the Eastern Iran defines a region where situated between northeastern (equal Khorasan Razavi Province) and southeastern Iran (approximately equal Sistan & Baluchestan, Kerman and Hormozgan Provinces). The eastern Iran coincides with Southern Khorasan province. The archaeological research in Eastern Iran is very poor particularly in prehistory and historical periods. Unfortunately, any historical periods site such as Parthian Dynasty has been excavated and published therefore there are not material properties and characteristics of Parthian period in this region. In this article, Nehband?n castle is introduced as one of the most important evidence of the Parthian period in the Eastern Iran where located suburb of Nehband?n town according to new data. This area is mentioned in history texts as Neh. However others had previously insisted about the importance of the ancient Nehband?n town but they had proposed another ancient archaeological site in the region as ancient Neh. In this paper, based on archaeological excavations and restoration works were carried out which resulted in the recognition of diverse cultural material, Nehband?n castle is suggested as ancient Neh.