شناسايي قارچ‌هاي مخرب اسناد و نسخه‌هاي كاغذي آرشيو كتابخانه و موزۀ ملي ملك و تاثيرات ناشي از آن‌ها

Characterization of fungi and their effect on documents and manuscripts in the archive of Malek National Library and museum

آثار تاریخی و فرهنگی ساخته شده از كاغذ، مهم‌ترین آثار مربوط به هر فرهنگ و تمدنی به شمار می‌روند و از نظر تاریخی، هنری، علمی، اقتصادی، فنی، و مذهبی واجد ارزش‌اند. این آثار، در مخازن نگهداری، در طول زمان، تحت عوامل مختلف فیزیكی، شیمیایی، و بیولوژیك دستخوش تغییر می‌شوند. آسیب‌های بیولوژیك از مهم‌ترین عوامل تخریب آثار با ساختار آلی و به خصوص كاغذ هستند و قارچ‌ها از اصلی‌ترین این عوامل به شمار می‌روند. یكی از غنی‌ترین آرشیوها و مخازن مربوط به اینگونه آثار در ایران، متعلق به كتابخانه و موزۀ ملی ملك است. با توجه به فعالیت قارچ‌ها در آثار موجود در مخزن این موزه و ضرورت آسیب‌شناسی صحیح آن‌ها، شناخت نوع قارچ آسیب‌رسان و تاثیرات آن‌ها بر كاغذ و سلامت افراد در تماس با آن‌ها اهمیت دارد. هدف: هدف از این پژوهش شناسایی قارچ‌های موجود بر نسخه‌های خطی آرشیو موزه و كتابخانۀ ملی ملك و تاثیرات ناشی از آن‌ها بر كاغذ و سلامت افراد در تماس با آثار است. روش و رویكرد پژوهش: در این پژوهش، روش یافته‌اندوزی میدانی، آزمایشگاهی، و كتابخانه‌ای است. ابتدا، آثار بر اساس تاثیرات بصری قارچ‌ها، در شش دستۀ كلی قرار گرفتند و سپس، نمونه‌هایی از آثار شاخص هر دسته، به منظور كشت و شناسایی قارچ، در شرایط استریل تهیه شد. جهت كشت، از محیط سابورودكستروزآگار استفاده شد و قارچ‌ها بر اساس خصوصیات و ویژگی‌های ماكروسكپی، میكروسكپی و مرفولوژی شناسایی شدند. سپس، بر اساس نتایج حاصل، تاثیرات آن‌ها بررسی شد. یافته‌های پژوهش: بررسی‌ها نشان می‌دهد كه قارچ‌های موجود بر آثار كاغذی موجود در آرشیو موزه و كتابخانۀ ملی ملك به ترتیب پراكنش شامل كلادوسپوریوم (هرباریوم)، پنی‌سیلیوم (اكسپانسوم)، آسپرژیلوس نیجر، رایزوپوس (استولونیفر)، سفالوسپوریوم، آسپرژیلوس گلاوكوس، و آلترناریا آلترناتا است، كه جز قارچ‌های سلولوتیك‌اند، و با تولید آنزیم‌های سلولاز، منجر به تخریب ساختاری سلولز كاغذ و تغییرات بصری متفاوت می‌شوند. قارچ كلادوسپوریوم (هرباریوم) عامل ایجاد لكه‌های درشت آبی تیره تا سیاه؛ آسپرژیلوس نیجر لكه‌هایی به شكل نقاط كوچك سیاه؛ آسپرژیلوس گلاوكوس، لكه‌های قهوه‌ای؛ آلترناریا آلترناتا، لكه‌های تیره قهوه‌ای تا سیاه؛ سفالوسپوریوم، لكه‌های گل‌بهی و صورتی تا قرمز مایل به قهوه‌ای؛ و قارچ‌های رایزوپوس (استولونیفر) و پنی‌سیلیوم (اكسپانسوم) لكه‌های زرد روشن تا زرد مایل به قهوه‌ای ایجاد می‌كنند. علاوه بر این، با توجه به قابلیت تولید مایكوتوكسین و سموم مختلف، این قارچ‌ها مشكلات متعددی را برای سلامتی افراد ایجاد می‌كنند. از این‌رو، لزوم درمان سریع‌تر این آثار امری روشن است.

Purpose: Historical and cultural relics made from paper are of historic, artistic and scientific importance. Such artifacts gradually degrade because of physical, chemical and biological factors in archives. Bio-deterioration factors, especially fungi are the main factors. This paper reports findings of an attempt to characterize fungi and their effect on paper and human health in the archives of Malek National Library and Museum where highly precious collection of manuscripts in Iran is kept. Research methods Manuscripts were classified according to aesthetically effect of fungi in six different category and main samples of each category were sampled under sterile condition. SDA medium was used for fungi cultivation. Fungi were characterized according to their macroscopic and morphological characteristics and their effects were evaluated. Conclusion: Results showed that active fungi on manuscripts of the archive were Cladosporium (herbarum) , Penicillium (expansum) , Aspergillus niger, Rhizopus (stolonifer) , Cephalosporium, Aspergillus glaucus and Alternaria alternat respectively. These are cellulolytic fungi and degrade the cellulose of paper by production of cellulase enzyme and aesthetically effect on manuscripts. Stains found on papers included dark blue-black stains due to Cladosporium (herbarum) ; little black point like stains due to Aspergillus niger, brown stains were due to Aspergillus glaucus, dark brown-black stains were due to Alternaria alternata, purple-reddish brown stains due to Cephalosporium sp, and pale yellow-brownish yellow due to Rhizopus (stolonifer) and penicillium (expansum). The capacity of mycotoxin production of these fungi is a serious health hazard and urgent treatment procedure is needed.