بررسي منشأ زمين‌شناسي آلودگي به عنصر بور در چشمه‌هاي ايسي ‌سو، شمال اروميه

چشمه‌هاي آبگرم ايسي‌سو در 70 كيلومتري شمال اروميه، در شمالي‌ترين بخش پهنه سنندج-سيرجان قرار گرفته‌اند. پي‌سنگ منطقه را سنگ‎هاي دگرگوني پركامبرين با تركيب گنايس، شيست و آمفيبوليت تشكيل مي‌دهد كه توسط رسوبات جوان‌تر پوشيده شده است. غلظت بور در چشمه‌هاي آبگرم منطقه بيشينه mg/l451 است. چشمه‌ها از نوع Na-(SO4)-HCO3 هستند و نسبت Na/Clدر آنها بيش از يك و 0.37=B/Cl است، كه نشان از تأثير فرايندهاي خاص زمين‌شناسي در تشكيل آنها دارد. تا زمان انجام اين پژوهش، مطالعه‌اي در مورد منشأزمين‌شناسي بور در منطقه صورت نگرفته است. هدف اصلي اين مطالعه تعيين عامل يا عوامل زمين‌شناسي به وجود آورنده غلظت بالاي بور در آب اين چشمه‌هاست كه موجب بروز مشكلات زيست‌محيطي بسياري در منطقه شده است. طي اين پژوهش مشخص شد كه آب‌هاي جوي نفوذ يافته، در اثر گرماي ناشي از توده‌هاي نفوذي ژرف زمين گرم مي‌شوند و سپس به‌ همراه سيال‌هاي ماگمايي به بالا مي‌روند. اين آب‌ها در سطوح بالا در مخازني با سنگ مخزن دگرگوني، جمع و سبب شست‎وشوي فازهاي كانيايي حامل بور در آنها شده‎اند. آب داراي بور از راه شكستگي‌ها به سطح زمين مي‌رسد. در منطقه بخشي از اين آب به‎صورت چشمه آب گرم در سطح زمين جاري مي‌شود و بخشي نيز از راه گسل‌ها، آلودگي را به مناطق همجوار انتقال مي‌دهد. اين پژوهش نشان داد كه در منطقه 2 عامل بيشترين تأثير را بر مقدار بالاي بور چشمه‌هاي ايسي‌سو دارد: 1) واكنش متقابل ميان سنگ-آب در شستشوي فازهاي كانيايي ناپايدار حامل بور مانند مسكوويت، تورمالين، بيوتيت و هورنبلند موجود در سنگ هاي دگرگوني مانند گنيس و ميكاشيست؛ 2) نفوذ زبانه‌هاي سيال‎هاي ماگمايي حامل بور مرتبط با فعاليت‌هاي آتشفشاني جوان. با توجه به‌اينكه دماي بالا نقش زيادي در مقدار شست‎وشوي بور از سنگ‌هاي مسير دارد، حدس زده مي‌شود كه مقدار بالاي بور اين چشمه‌ها، به احتمال نشان‌دهنده وجود پتانسيل‌هاي خوبي از مخازن آب گرم در ژرفاي زمين و نيز وجود سنگ‌هاي با محتواي بور بالا در مسير بالاآمدگي اين آب‌ها باشد.