تحليل تاريخ تطور جريان روايت ذهني: الگويي عملي و پيشنهادي روش‌شناختي براي درس «جريان‎شناسي نثر معاصر فارسي»

يكي از آسيب‎هاي اساسي منابع درسي براي دروس «ادبيات معاصر نثر» و «ادبيات داستاني» در دانشگاه‎هاي ايران، كلي‎گويي و ناروشمندي است. در اين كتاب‎ها معمولاً به تاريخ توصيفي آثار داستاني و معرفي نويسندگان آن‌ها مي‌پردازند و تقسيم‎بندي‎ها بر اساس ادوار تاريخي است. كمتر پيش آمده است كه مؤلفان اين منابع درسي به جريان‎شناسي آثار داستاني پرداخته باشند و معمولاً بر اساس ژانرهاي روايي يا طبقه‎بندي‎هاي موضوعي يا رويكردهاي مكتب‎شناسانه، سير تحول و تطوّر متون نثر معاصر و متون داستاني را بررسي نكرده‎اند؛ بدين سبب بيشتر دانشجوياني كه دروس مذكور را مي‎گذرانند، در نهايت، حجم انبوهي از اطلاعات و داده‎هاي پراكنده و غيرهدفمند را به ياد مي‌سپارند بي‎آنكه به نگاهي ساختاري و تحليلي روشمند و هدفمند دست يافته باشند. حال كه عنوان درسي «جريان شناسي نثر معاصر» تصويب شده است بازنگري روشمند اين حوزۀ مطالعاتي ضرورت دارد. با چنين دغدغه‎اي، در مقالۀ حاضر به بررسي تاريخي ـ تحليلي يكي از جريان‎هاي عمدۀ نثر فارسي در داستان معاصر، با عنوان «روايت ذهني» پرداخته‎ و كوشيده‎ايم در گام نخست به چهارچوبي نظري از روايت ذهني دست يابيم كه هم‌زمان دو حوزۀ زيبايي‎شناختي و معرفت‎شناختي را دربر گيرد و از مطالعات فرماليستي رايج فاصله داشته باشد؛ در گام بعدي، زمينه‎هاي اجتماعيِ پيدايش اين ژانر روايي را در غرب و متأثر از گفتمان‎هاي غالب فكري و علمي آنجا نشان دهيم؛ در ادامه، شرايط پيدايش روايت ذهني در ايران را بررسي و در نهايت، نقطه‎هاي آغاز و تاريخ تطوّر و تكامل آن را در آثار نويسندگان ايراني تحليل مي‌كنيم. هدف از اين مقاله، عرضۀ الگويي عملي براي مؤلفان درس‌نامه «جريان‎شناسي نثر معاصر فارسي» است تا در بررسي ديگر جريان‎هاي نثر سه مرحلۀ مذكور را در نظر داشته باشند.