رويكرد آلوسي به تفسير عرفاني

Alusiʹʹs Approach to the Mystical Commentary

ابوالثنا شهاب‌الدين محمود آلوسي بغدادي از مفسران سده سيزدهم هجري و وابسته به طريقت نقشبنديه و مولف تفسير روح المعاني است. يكي از جنبه‎هاي مهم اين تفسير، رويكرد مفسر نسبت به سنت تفسير عرفاني است. آلوسي از گرايش‎هاي عرفاني استقبال كرده و در مواضعي بر اساس تخصص و دانش، روحيات و ذوقيات و احوال بيروني و نيازهاي مخاطبان، به بازتاب آرا مفسران منتسب به عرفان نظري و عرفان سير و سلوكي اقدام نموده است. دربرابر جريان و سنت تفسير عرفاني، مواجهه آلوسي با آرا تفسيري عارفان گزينشي است. بر اين اساس، كوشش براي توافق بين شريعت و عرفان و برمبناي آموزه‎هاي طريقت نقشبنديه روح حاكم بر اين نگرش را در سنت تفسير عرفاني تشكيل مي‎دهد. افزون براين، نبايد از مواجهه انتقادي و محققانه وي با برخي آراي ديگر تفسير عرفاني در روح المعاني، همچون مواجهه با نظريه وحدت وجود ابن عربي غفلت ورزيد. اين نوع رويارويي‎ها كه در جاي خود از استقلال و قوت اجتهادي وي در تفسير به معناي اعم و تفسير عرفاني به معناي اخص آن حكايت مي‎كند، تنها در پرتو رويكرد ويژه او و با عنايت به مولفه دانش و تخصص آلوسي قابل تبيين و تشخيص است.

Abu al-Thanaʹ Shihab al-Din Mahmoud Alusi Baghdadi was one of the Quranic commentators of the 13th century, a follower of Naghshbandiyyah Sufi order, and the author of the Quranic commentary, Ruh al-Maʹani. One of the important aspects of his commentary is the approach of the author to the tradition of the mystical commentary. Alusi had the mystical tendencies, and in some places reflected viewpoints of the commentators who worked in theoretical and practical mysticism, according to his scholarship, taste, spirituality, external states, and the needs of addressees. Regarding the school and tradition of the mystical commentary, Alusiʹs encounter with interpretative views of mystics is selective. Accordingly, effort for causing agreement between religious law and mysticism on the basis of Naghshbandiyyah, forms ruling spirit over this attitude in the tradition of mystical commentary. Moreover, one should not be negligent about Alusiʹs scholarly and critical encounter with other viewpoint of mystical commentary in Ruh al-Maʹani, such as his opinion of Ibn Arabiʹs theory of the unity of Being. These encounters which indicate his independent attitude and intellectual power on the Quranic commentary in general, and on the mystical commentary in particular, are explainable and distinguishable only in the light of special approach to, and the consideration of his scholarship and specialization.