بررسي تطبيقي ارادۀ الهي از ديدگاه ملاصدرا و روايات

A Comparativs Study of the Divine Will from the Viewpoint of Mulla Sadra and Narrations

اراده در انسان همراه با تصور، تصديق و تغييرات نفساني، حادث مي شود. مسلماً اين اراده، سزاوار ذات واجب الوجودي خداوند، نيست. از سوي ديگر، مي دانيم ذات باري تعالي از ازل متصف به جميع صفات كمالي است. اراده نيز از صفات كمال است و بنابراين، عقلا ذات باري تعالي نمي تواند خالي از اين كمالِ ازلي باشد. لذا ملاصدرا در همه آثار فلسفي خود، اراده را از صفات ذاتي و همان علم، شوق و ابتهاجِ خداوند به نظام اصلح مي داند. اما ظاهر روايات، با رد ارادۀ ذاتي و وحدت آن با علم، تاكيد دارند ارادۀ خداوند صفتي حادث و همان احداث و فعل اوست. صدرا براي رفع تقابل ميان ديدگاه عقل و روايات، در موضعي از شرحش بر اصول كافي، ضمن تاكيد بر ارادۀ ازلي و عينيت آن با علم، ارادۀ حادث را نيز پذيرفته و قائل است اراده نيز مانند علم داراي مراتب است كه بالاترين مرتبۀ آن ارادۀ ازلي اجمالي و پايين ترين مرتبۀ آن ارادۀ تفصيلي يا همان ارادۀ حادث است. اما اين ديدگاه با توجه به شدت تاكيد روايات بر نفي ارادۀ ازلي و عدم عينيت آن با علم، چندان راهگشا نيست. در اين مقاله پس از گزارش آراء صدرا و مضامين روايات، براي حل اين تقابل، پيشنهاد مي شود، اراده ازلي خداوند را مي توان به معناي قدرت بر اراده دانست. و اراده حادثِ مورد تاكيد در روايات را به معناي ظهور و فعليت آن به حساب آورد. لذا خداوند از ازل اراده دارد؛ اما از ازل اراده نمي كند. تاكيد روايات بر حدوث اراده، ناظر به مقام اراده كردن خداوند است كه با تحقق آن، فعل ضروري مي شود و زايد بر ذات است. به همين دليل موجب تغيير در ذات الهي نخواهد شد.

Will occurs in man along with imagination, affirmation and spiritual changes. This kind of will definitely is not apt forthe necessarily existent nature ofGod. On the other hand, all the qualities of perfection have been attributed to the Supreme Essencesince the pretime eternity. Will is among the attributes of perfection too therefore, the Supreme Essence rationally cannot be devoid of this eternal perfection. Hence, MullaSadra considers will one of the inherent attributes of God and the very knowledge, enthusiasm and delight of God for the most befitting system in all his philosophical works. But apparentlyrejecting inherent will and its unity with knowledge, narrations stress that Gods will is an acquired attribute and His creation and action. To obviate the discrepancy between the perspective of intellect and that ofnarrations,Sadra affirmscreated will and believes that, like knowledge, will is of various degrees and its highest degree is the undifferentiated primordial will and its lowest level is the differentiated will or the very acquired willwhile stressing primordial will and its identicalitywith knowledge. However, considering the strong emphasis narrations place on rejecting primordial will and its lack of identicalitywith knowledge, this view is not very expedient. Following a review of Sadrarsquo s views and the implications of narrations aimed at resolving the abovementioned discrepancy,this paper suggests thatprimordial will can denote controlover will. And the acquired will emphasizedin narrationsis its manifestationand realization. Therefore, God has enjoyed will since the pretime eternity. The emphasis of narrations on the acquisition ofwillindicates Godrsquo s using will power the fulfillment of whichnecessitates action and is unnecessary for His essence. Thats why it will not lead to any change in the Divine essence.