واكاوي شرايط ديناميكي، ترموديناميكي و همديدي رخداد بارش‌هاي سيل‌آساي ناحيۀ بسيار كم بارش جنوب شرقي ايران

Analysis of Dynamic, Thermodynamic, and Synoptic conditions of heavy rainfall Events in the SouthEast of Iran

ايران كشوري با اقليم خشك و نيمه‌خشك است به گونه‌اي كه متوسّط بارش سالانه آن حدود يك‌سوّم متوسّط بارش سالانه جهان است. قسمت هايي از پهنۀ بارشي ايران نيز جزء پهنۀ بسيار كم بارش جنوب شرق محسوب مي‌شود كه ويژگي عمده اين مناطق، ريزش‌هاي جوي با شدت‌هاي بالاست. در اين پژوهش، داده هاي مربوط به مقدار بارش روزانه 54 ايستگاه اقليمي از ناحيه بسيار كم بارش جنوب شرق ايران كه داراي آمار بالاي 10 سال بودند، تهيه گرديد و سپس در نرم‌افزار مت لبماتريس استاندارد شده اي با آرايش (54٭20824) كه سطرهاي آن نشان‌دهندۀ تعداد روزها و ستون هاي آن نشان‌دهندۀ آماره هاي مربوط به بارش ايستگاه‌ها است، فراهم شد. با استفاده از ادغام گروه ها به روش واردو فاصله اقليدسي، روي اين ماتريس تحليل خوشه‌ايصورت گرفت و در نهايت 14 رويداد بارشي يك‌روزه با بزرگي 70 ميلي‌متر، به عنوان روزهاي رخداد بارش هاي سنگين و سيل‌آسا شناسايي گرديد. جهت شناخت عوامل ديناميك، ترموديناميك و همديد مؤثّر در رخداد اين بارش ها، از داده‌هاي شش‌ساعته مربوط به ارتفاع ژئوپتانسيل، فشار تراز دريا، دماي هوا، نم ويژه، مؤلّفه باد مداري و مؤلّفه باد نصف‌النهاري در عرض جغرافيايي 0 تا 80 درجه شمالي و طول جغرافيايي 0 تا 120 درجه شرقي استفاده شد و نقشه ها به اندازۀ ياخته هاي 5/2٭5/2 درجه قوسي ترسيم شدند. يافته ها نشان داد كه رخداد بارش‌هاي سنگين پهنۀ بسيار كم بارش جنوب شرق كشور از يك يا چند الگوي گردشي متفاوت ناشي شده‌اند ولي در اكثر مواقع رخداد اين‌گونه بارش‌ها، رويارويي كم فشار جنب قطبي با كم فشار سودانعربستان، شرايط دگرفشار شديدي را در راستاي شمال غرب جنوب شرق فراهم مي كند. ايران كشوري با اقليم خشك و نيمه‌خشك است به گونه‌اي كه متوسّط بارش سالانه آن حدود يك‌سوّم متوسّط بارش سالانه جهان است. قسمت هايي از پهنۀ بارشي ايران نيز جزء پهنۀ بسيار كم بارش جنوب شرق محسوب مي‌شود كه ويژگي عمده اين مناطق، ريزش‌هاي جوي با شدت‌هاي بالاست. در اين پژوهش، داده هاي مربوط به مقدار بارش روزانه 54 ايستگاه اقليمي از ناحيه بسيار كم بارش جنوب شرق ايران كه داراي آمار بالاي 10 سال بودند، تهيه گرديد و سپس در نرم‌افزار مت لب ماتريس استاندارد شده اي با آرايش (54٭20824) كه سطرهاي آن نشان‌دهندۀ تعداد روزها و ستون هاي آن نشان‌دهندۀ آماره هاي مربوط به بارش ايستگاه‌ها است، فراهم شد. با استفاده از ادغام گروه ها به روش وارد و فاصله اقليدسي، روي اين ماتريس تحليل خوشه‌اي صورت گرفت و در نهايت 14 رويداد بارشي يك‌روزه با بزرگي 70 ميلي‌متر، به عنوان روزهاي رخداد بارش هاي سنگين و سيل‌آسا شناسايي گرديد. جهت شناخت عوامل ديناميك، ترموديناميك و همديد مؤثّر در رخداد اين بارش ها، از داده‌هاي شش‌ساعته مربوط به ارتفاع ژئوپتانسيل، فشار تراز دريا، دماي هوا، نم ويژه، مؤلّفه باد مداري و مؤلّفه باد نصف‌النهاري در عرض جغرافيايي 0 تا 80 درجه شمالي و طول جغرافيايي 0 تا 120 درجه شرقي استفاده شد و نقشه ها به اندازۀ ياخته هاي 5/2٭5/2 درجه قوسي ترسيم شدند. يافته ها نشان داد كه رخداد بارش‌هاي سنگين پهنۀ بسيار كم بارش جنوب شرق كشور از يك يا چند الگوي گردشي متفاوت ناشي شده‌اند ولي در اكثر مواقع رخداد اين‌گونه بارش‌ها، رويارويي كم فشار جنب قطبي با كم فشار سودانعربستان، شرايط دگرفشار شديدي را در راستاي شمال غرب جنوب شرق فراهم مي كند.

Iran is a country with arid and semiarid climates, so its average annual rainfall is about one third of the average annual rainfall in the world. Besides, the eastern and southeastern regions of Iran are one part of this climate whose main features is the high intensity precipitation. In the present study the daily precipitation data of 54 climatic stations in the eastern and southeastern regions of Iran with more than 10 statistics years are provided. The data were provided in standardized Matlab software 2 matrix with the arrangement of 20824٭54 (row*column) in which the rows represent the number of days while the columns represent the statistics of rainfall stations. Using recent matrix data, a cluster analysis was done by Ward linkage method and Euclidean distance. At the end, 14 oneday rainfall events with magnitude greater than 70 mm were detected as a representative of heavy and pervasive rainfall events. The sixhour data includes geopotential height, sea level pressure, temperature, specific humidity, u wind and v wind, between 0 to 80 degree of northern latitudes and 0 to 120 degree of eastern longitude were used to recognize the dynamic, thermodynamic and synoptic factors affecting the occurrence of rainfalls. Then, the maps of spatial patterns have been drawn with the resolution in cell size of 2.5٭2.5 degree. The findings showed that torrential rainfall events over eastern and southeastern parts of Iran are made of one or several different circulation patterns, while the most of the torrential rainfall events mostly provide confrontation of polar lowpressure with SudanSaudi low pressure which make the conditions of extreme pressure in northwestsoutheast direction.