تغييرپذيري اخلاق در انديشه راغب اصفهاني

موضوع تغييرپذيري اخلاق از موضوعات بنيادين دانش اخلاق است. امكان تغيير اخلاقِ انسان پيامدهاي مهمي، مانند سخن‌گفتن از اخلاقيسازي فرد و جامعه، زندگي سعادتمحور و مباحث تربيتي دارد. ازاينرو، اخلاقپژوهان به اين موضوع در كنار مباحث تربيتي و اخلاقي توجه كرده‌اند. در اين جستار، بحث تغييرپذيري اخلاق از ديدگاه راغب اصفهاني بررسي شده است. راغب معتقد است، الگوي اخلاقمندي انسان هم بر طبيعت انسان مبتني‌ است و هم بر آموزش. رفتار اخلاقي در نتيجه آموزش، جز سرشت ثانوي (عادت) انسان مي‌شود. اخلاق مبتني‌بر طبيعت يا به‌واسطه فيض الهي حاصل ميشود يا به‌واسطه عوامل طبيعي ديگر. واژه فيض الهي جهت‌گيري خاصي را به‌لحاظ پرهيز از انحصارنگري در انديشه راغب نمايان ميسازد. درصورتي‌كه اخلاق، حاصل از فيض الهي و عوامل طبيعي باشد، خُلقيات انسان تغيير نخواهند كرد؛ اما در حالت دوم، ازآنجايي‌كه خُلقيات انسان ريشه در عادت دارند و براساس تعليم‌وتربيت حاصل مي‌شوند، تغييرپذير و اصلاح‌شدنياند. راغب ازاين‌نظر، همسو با جهت‌گيري ارسطو، جالينوس، رواقيان و ابنمسكويه است. راغب عوامل ديگري را نيز در تحليل نظر خود بيان ميكند. فرايند پردازشهاي راغب از اين موضوع، به‌همراه نقد دليل‌هاي او در اين جستار آمده است.