تجزيه كمّي و كيفي اسانس توده‌هاي مختلف Satureja rechingeri Jamzad در شرايط زراعي

Evaluating essential oil quantity and quality of Satureja rechingeri Jamzad cultivated in Yazd, Iran

جنس مرزه (Satureja) در ایران 17 گونه گیاه علفی یك‌ساله و چندساله دارد كه Satureja rechingeri Jamzad یكی از گونه‌های اندمیك آن در ایران است. هدف از اجرای این تحقیق، بررسی كمّیت و كیفیت اسانس توده‌‌های مختلف S. rechingeri در حالت زراعی بود. ابتدا بذر هشت توده‌ مختلف S. rechingeri جمع‌آوری شده از رویشگاه‌های طبیعی استان ایلام پس از نشاء در گلخانه مزرعه تحقیقات گیاهان دارویی مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی استان یزد در قالب طرح بلوك‌های كامل تصادفی، در سه تكرار كشت شدند. سرشاخه‌های گلدار توده‌‌های مختلف طی چهار سال متوالی جمع‌آوری، در سایه خشك و اسانس آ‌نها به روش تقطیر با آب استخراج شد. پس از تعیین بازده اسانس براساس وزن خشك گیاه، به‌وسیله دستگاه‌های كروماتوگرافی گازی و كروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنج جرمی تجزیه و شناسایی اسانس‌ها انجام شد. براساس نتایج تجزیه واریانس داده‌ها، توده‌های مختلف از نظر تولید اسانس در هكتار اختلاف معنی‌داری در سطح 5% داشتند، اما اختلاف آنها در بازده و درصد مواد تشكیل‌دهنده اسانس معنی‌دار نبود. مقایسه میانگین‌ها توسط آزمون دانكن در سطح احتمال 5% انجام شد. از میان تركیب‌های شیمیایی موجود در توده‌های مختلف دو تركیب آلفا-ترپینن و گاما-ترپینن و میزان تولید اسانس در هر هكتار دارای اختلاف معنی‌دار بودند و تركیب عمده در تمام توده‌ها كارواكرول بود (64% تا 9/90%). نتایج تجزیه خوشه‌ای توده‌ها براساس تركیب‌های تشكیل‌دهنده اسانس دو گروه غنی از كارواكرول (SR8، SR7، SR5، SR3، SR2، SR1) و غنی از كارواكرول و تیمول (SR6 و SR4) را نشان می‌دهد. توده‌های SR4 با بازده اسانس 85/5% و تولید اسانس 9/113 كیلوگرم در هكتار و 64% كارواكرول و 2/12% تیمول و SR6 با بازده اسانس 22/4% و تولید 8/63 كیلوگرم اسانس در هكتار و 75% كارواكرول و 2/6% تیمول به‌عنوان توده‌های برتر معرفی می‌شوند.

Savory (Satureja) consists of 17 herbaceous annual and perennial species in Iran and Satureja rechingeri Jamzad is one of the endemic species in this country. This research was carried to study oil quantity and quality in S. rechingeri. Seeds of eight accessions, collected from natural habitats, were sown in a greenhouse and the seedlings were planted in the Medicinal Plants Farm, Yazd, Iran. Essential oil was extracted from shadow dried flowering shoots with water distillation method and oil components were identified after determining oil content. Cluster analysis based on oil components classified the accessions into two groups, one of which was rich in carvacrol (SR1, SR2, SR3, SR5, SR7, SR8) and the other was rich in both carvacrol and thymol (SR6 and SR4). Based on the results of this study, SR4 with 5.85% essential oil, 113.9kg/ha oil yield, 64% carvacrol and 12.2% thymol , and SR6 with 4.22% essential oil, 63.8 8kg/ha oil yield, 75% carvacrol and 6.2% thymol are proposed as superior accessions.