بررسي خاستگاه اسطوره‏اي نام در گستره ادبيات حماسي

Mythical Origin of Name in Epic literature

نام‏پوشی یا افشای نام یكی از بن‏مایه‏های برجسته در ادبیات حماسی است. هدف ما در این جستار بررسی نام از این منظر در شاهنامه فردوسی، منظومه‏های پهلوانی، و طومارهای نقالی است. بدین منظور این آثار با روش كتابخانه‏ای و تحلیل محتوا واكاوی شده‏اند. حاصل آنكه پهلوانان در رویارویی با دشمن چهار شیوه را در پیش می‏گیرند؛ در بیست‏وپنج مورد بی‏محابا و آشكارا نام خود را فاش می‏كنند، در پنج مورد با نامی جعلی با دشمن رویاروی می‏شوند، در یك مورد تنها به لقب یا كنیه خود اشاره می‏كنند، و در نُه مورد از افشای نام و كنیه خود پرهیز می‏كنند. با اینكه این چهار شیوه در ظاهر تناقض‏آمیز می‏نماید، همه خاستگاهی اسطوره‏ای و آیینی دارند و نه تنها نقیض یكدیگر نیستند، بلكه نشان‏دهنده جایگاه خطیر نام در باور پیشینیان هستند؛ در گذشته عده‏ای چنین می‏اندیشیدند كه نام بخشی حیاتی از وجود هر فرد است و در صورت فاش شدن آن نزد دشمن، طلسم می‏شوند و دشمن بر آن‏ها چیره می‏شود؛ بنابراین، از افشای نام پرهیز می‏كردند، یا با نامی جعلی با دشمن رویارو می‏شدند؛ گروهی معتقد بودند كه اگر نام دشمنان را بر زبان برانند، دشمنان جانی دوباره می‏یابند و به یورش بر آن‏ها برانگیخته می‏شوند و از این‏رو، گاه اگر دشمن نام پهلوان را بر زبان نمی‏آورد، پهلوان خود پیش‏دستی می‏كرد و با فریاد كشیدن نامش، دشمنان را مرعوب می‏كرد؛ وجه سوم اینكه كنیه یا لقب برخلاف نام، جزء حیاتی وجود پهلوان به‏شمار نمی‏آمد و می‏توانستند در مقابل دشمن، با پرهیز از افشای نام، به كنیه یا لقب خود اشاره كنند.

Hiding the name or revealing it is one the prominent themes in epic literature. The aim of present research is studying the concept of "name" and revealing or hiding it in Shānāmeh, heroic poems and tūmārhā-ye naqqālī (notebooks of storytelling). By using library and content analysis methods, these works have been examined. The results show that in confronting enemy the heroes choose one of these three methods: in 25 cases, the heroes reveal frankly their own name.  In 5 cases, they confront their enemies with a forged name, and only in one case they refer to their epithet and honorific title. Apparently, these methods are in contradictory but not so if examined carefully. All three methods have a mythic and ritual origin revealing the role of name in the beliefs of ancient Iranians. In the past, some people believed that name is an important part of manʹs being and if his name is revealed to his enemies, he will be spellbound and defeated. So, in confronting the enemy, the heroes tried to hide their name or used a forged one. But, some other heroes believed that if the enemy utters their name that will enforce and excite the enemy to attack, so the heroes pre-empt and shout their own names and the enemy will be intimidated. The third aspect is that epithet is not a living part of the hero’s existence. So while refraining from revealing the name they could refer to their epithet facing the enemy.