مدلسازي بومگردي در تفرج گسترده با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافيايي (مطالعۀ موردي: منطقه ونايي بروجرد)

Extensive ecotourism modeling by using GIS (Case study: Venaii, Boroujerd)

هدف از مطالعه حاضر مدل‌سازي شايستگي گردشگري گسترده حوزه آبخيز ونايي شهرستان بروجرد در استان لرستان، تعيين كلاس‌هاي مختلف شايستگي، امكان رفع موانع كم كننده شايستگي و تعيين اولويت عوامل مؤثر بر شايستگي است. اين تحقيق در سال 1394 بصورت كتابخانه‌اي، پرسشنامه‌اي و ميداني صورت گرفت. با استفاده از سوابق كتابخانه‌اي، نظرات متخصصين و استخراج نظرات گردشگران از پرسشنامه استاندارد و نيز از طريق آناليز تحليل سلسله مراتبي (AHP)، ابتدا عوامل مؤثر بر گردشگري رتبه‌بندي شدند. سپس لايه‌هاي اطلاعاتي و مكاني متناظر هر عامل از طريق منابع موجود مانند نقشه‌هاي توپوگرافي، تصاوير ماهواره‌اي، خريد نقشه‌ها، استفاده از اطلاعات ادارات منطقه و نقشه‌هاي پايه در محيط ArcGIS®9.3 تلفيق شدند. معيارهاي مورد بررسي به دو دسته كلي فيزيكي و غير فيزيكي تقسيم شدند. در مجموع با توجه به نوع گردشگري گسترده 12 معيار مورد ارزيابي قرار گرفته و نقشه‌هاي هر كدام جداگانه در محيط نرم‌افزار توليد و بر اساس رتبه‌بندي با هم تلفيق شدند. نتايج نشان داد كه دو معيار كلي از نظر ارزش و اولويت با هم يكسان هستند. نتايج نشان داد كه در معيار فيزيكي، حساسيت خاك به فرسايش مهم‌ترين عامل و فاصله از جاده‌ها كم‌اهميت‌ترين معيار به ترتيب با ضرايب 0/22 و 0/01 بودند. ضريب ناسازگاري در اين نوع مقايسه 0/4 بود كه نشان از مقايسه منطقي معيارها را دارد. نتايج معيارهاي غير فيزيكي (زيستي) نيز نشان داد كه بين كاربري اراضي، تنوع جانوري و پوشش گياهي اختلافي از نظر اولويت‌بندي وجود نداشت و ضرايب آن‌ها برابر مي‌باشند. بر اساس طبقه‌بندي فائو مناطق بر اساس شايستگي به سه دسته از خيلي مناسب (1S) تا نامناسب (3S) طبقه‌بندي گرديد. نتايج نشان داد كه قسمت زيادي از منطقه در كلاس يك طبقه‌بندي كاملاً مناسب (1S) به مساحت 2150 هكتار، معادل 36/66 درصد قرار گرفت و اين مساحت‌ها اغلب در ارتفاعات كه مناسب كوهنوردي و كوه‌پيمايي هستند واقع شده است. قسمت‌هايي كه ارتفاعات كمتر و يا بيشتر دشتي هستند داراي پتانسيل كمتري به مساحت 1235 هكتار با معادل 21/07 درصد است. در اين مدل موانع طبيعي قابل رفعي وجود نداشت كه با برطرف كردند آن‌ها بتوان پتانسيل گردشگري منطقه را افزايش داد. در مجموع بايد توجه داشت كه گسترش روستا و كم شدن پوشش گياهي موجب اثراتي بر تنوع گياهي و حيات‌وحش و نيز تخريب و آلودگي منطقه خواهد داشت كه خود در مهر و موم‌هاي آتي موجب كاهش پتانسيل گردشگري شده و بايد مسئولان محلي تصميماتي در اين خصوص اتخاذ نمايند. نيز در صورت احداث پناهگاه در محل مناسب منطقه و در ميانه راه، موجب اطمينان خاطر گردشگران و افزايش پتانسيل كوهنوردي در منطقه و در نتيجه گسترش اكوتوريسم مي‌شود.

The aim of this study was extensive ecotourism modeling in the Venaii Basin of Boroujerd County in Lorestan province. Also the determination of suitability classes، delete of barriers to the suitability and the priority of affecting factors on suitability were second aims. This study was conducted in 2015 based on literature، questioner and field data. At the first affecting factors on ecotourism ware ranked by Analytical Hierarchical Process (AHP) according to standard questionnaire، tourism comments، expert view points and literature review. Then incorporated and combined spatial and attribute layers corresponding to each factor such as topographic maps، satellite images، sharing date by county officials and basic maps in ArcGIS®9.3 software. Investigated factors fall into two main categories physical and non-physical. Totally 12 factors investigated according to kind of extensive ecotourism and then prepared maps based on priority. Results show that two main factors have equal value based on AHP method. Additionally، results pointed out that in physical factors، soil sensitive is the most important factor and road accessibility is less significant with 0.22 and 0.01 ranks respectively. Inconsistency was 0.4 that show logic comparatives. There was no difference priority between plant and animal diversity and land uses in non-physical factors in which show had equal indexes. Regions categorized into three sections based on the FAO method from very suit (S1) to low suit (S3). In addition، this study result appears practically useful for the development of tourism facilities and ecotourism resource utilization: First، for the highly suitable areas with S1 class (2150 ha، 36.66%)، most of which are located in the mountain areas characterized by slopes and height. Low suitable in some part of the area which located on hills and low height was about 1235 ha (21.07%). Because of extensive ecotourism there was no any limitation to develop. Overall must attend that village development and decrease of plant cover cause negative effect on diversity and the degradation of nature and also region pollution. This unusual development cause less potential ecotourism in the future that must decision making. On the other hand، if create a shelter in suite location middle of the way to pick it will encourage to climbing.